της Σμαράγδας Μουλιάτη  

Δημοσίευμα στα ΠΑΤΜΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Δεκέμβρης  2012. Θα ακολουθήσει ρεπορτάζ σε πιο στάδιο βρίσκεται  σήμερα η δωρεά.  

Τη μελέτη, καταγραφή και συντήρηση σπαραγμάτων μεγάλης αξίας, που δώρισε στο Μοναστήρι της Πάτμου ο Γάλλος φίλος της Albert-Jean Antonelli ξεκινά η Ιερά Μονή Πάτμου.

Η συντήρηση τους ανετέθη στον επίκουρο καθηγητή (407/80) προληπτικής συντήρησης και ιστορίας υφάσματος του Α. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δρ. Χρήστο Καρύδη , ο οποίος εκλήθη από τον καθ. Αντύπα το χρονικό διάστημα από 4 έως και 6 Ιανουαρίου 2013, να δει καταρχήν τη συγκεκριμένη συλλογή. Ο δωρητής κ. Albert-Jean Antonelli παρά τις πιέσεις να τη δωρίσει σε άλλα μεγάλα Αθηναϊκά Μουσεία, προτίμησε το Μοναστήρι της Πάτμου,
Ο Χρήστος Καρύδης έχει εργαστεί σε αρκετές αποστολές και είναι εξωτερικός επιστημονικός συνεργάτης στην συντήρηση και μελέτη κειμηλίων του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, στο Άγιον Όρος, και έχει συντηρήσει κοπτικά σπαράγματα στο Μουσείο Μπενάκη κατά την πρακτική του. Ο δρ. Χρήστος Καρύδης θα είναι ο επικεφαλής της ομάδας καταγραφής, ταυτοποίησης και πρ. συντήρησης, θα απασχοληθούν και άλλοι συντηρητές, και ενδέχεται και κάποιοι φοιτητές που θα μπουν στη διαδικασία να δουν πως καταγράφονται τα αντικείμενα.

Ασφαλείς πληροφορίες μας αναφέρουν, ότι ο δωρητής κ. Albert-Jean Antonelli παρά τις πιέσεις να τη δωρίσει σε άλλα μεγάλα Αθηναϊκά Μουσεία, προτίμησε το Μοναστήρι της Πάτμου, γιατί όπως λέει στην δωρητήρια επιστολή του στον καθηγούμενο Αντίπα, πρώτον θεωρεί το λαμπρό μουσείο του Μοναστηριού της Πάτμου ως την καταλληλότερη στέγη για τα κειμήλια αυτά και δεύτερον τρέφει μεγάλη εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του ηγουμένου και στο σημαντικό έργο που επιτελεί.

Μετά την πληροφόρηση ότι βρίσκεται στην Πάτμο ο επίκουρος καθηγητής δρ. Χρήστος Καρύδης για τους παραπάνω λόγους, τον επισκεφθήκαμε στο εργαστήριο συντήρησης της Ιεράς Μονής και από την κουβέντα μαζί του, αντλήσαμε πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία για την συλλογή και την εργασία που θα γίνει από δω και πέρα μέχρι την έκθεση τους στο σκευοφυλάκιο.

Ρωτήσαμε τον κύριο Καρύδη να μας πει τι είναι τα σπαράγματα αυτά, από πού προέρχονται, τι αξίας και από ποια κοινωνική τάξη προέρχονται, Ποια θα είναι τα οφέλη της Ιεράς Μονής Πάτμου και της Πάτμου γενικότερα από αυτή τη συλλογή, σε πόσο χρόνο θα αναρτηθούν και τέλος αν υπάρχουν παρόμοιες συλλογές σε άλλα μουσεία.

Ο κύριος Καρύδης απάντησε με μεγάλη χαρά στις ερωτήσεις μας και μας είπε:

 "Στην Ιερά Μονή του Αγ. Ιω. Θεολόγου, δέχτηκα το κάλεσμα του Καθηγουμένου Γέροντα Αντίπα για να μελετήσουμε τα κατασκευαστικά υλικά και να ταυτοποιήσουμε τις βαφές των σπαραγμάτων της συλλογής.
Είναι 81 σπαράγματα προερχόμενα από την Αίγυπτο, δηλαδή μικρά τεμάχια προερχόμενα από ιμάτια, χιτώνες, μεγαλύτερων ενδυμάτων από τα οποία έχουν διατηρηθεί μόνο τα συγκεκριμμένα μικρά τμήματα τεμάχια. Τα συγκεκριμμένα σπαράγματα φέρουν επαναλαμβανόμενα και μεμονωμένα γεωμετρικά σχήματα, ζωόμορφες μορφές κ.α ώς διακοσμητικά μοτίβα. Για την κατασκευή τους, έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα χρωματιστά νήματα των οποίων τις βαφές και ίνες εμείς θα ταυτοποίησουμε με διάφορες φυσικοχημικές αναλύσεις στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και πιθανότατα και στο Α.ΤΕΙ των Ιόνιων Νήσων. 

Τα στἀδια  
Το πρώτο στάδιο είναι η καταγραφή, η μελέτη των υφάνσεων αλλά και των κατασκευαστικών υλικών των υφασμάτων. Το δεύτερο στάδιο θα είναι η καταγραφή διατήρησης των αντικειμένων και το τρίτο η επεμβατική και η προληπτική συντήρηση των υφασμάτων. Πολύ σημαντικό είναι ότι με τις φυσικοχημικές μελέτες που θα χρησιμοποιήσουμε σε συνδιαμό με την βιβλιογραφική ταυτοποίση των μοτίβων και υφάνσεων, θα μπορέσουμε να χρονολογήσουμε τα αντικείμενα και βάση της ταυτοποίησης να ελέγξουμε την αυθεντικότητα η οποία δεν αμφισβητείται αλλά παρόλα αυτά εμείς μπαίνουμε σε αυτή τη διαδικασία.

Στις συγκεκριμένες φάσεις το πιο σημαντικό είναι η καταγραφή, η ταυτοποίηση των υλικών, η συντήρηση -διατήρηση των κοπτικών υφασμάτων, έτσι ώστε να είναι έτοιμα τα αντικείμενα να τοποθετηθούν με τις σωστές μουσειολογικές πλέον προδιαγραφές μέσα σε κατάλληλες προθήκες στο σκευοφυλάκιο της Μονής.
Γι’ αυτό το λόγο θα κατασκευαστούν ειδικές προθήκες που θα τοποθετηθούν στο σκευοφυλάκιο της Μονής. Βέβαια όλη αυτή η εργασία χρονικά θεωρώ πως θα είναι περίπου στα 2-3 χρόνια. Το επόμενο δηλαδή μέλημα μας είναι να τοποθετηθούν τα σπαράγματα σε ελεγχόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες.

Συγκεκριμένες τιμές σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας οι οποίες συν πλην υπάρχουν στο σκευοφυλάκιο, παρόλα αυτά όμως επειδή το ύφασμα είναι πολύ ευαίσθητο υλικό αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τις εικόνες, τα χειρόγραφα, τις τοιχογραφίες, τα μεταλλικά αντικείμενα κ.α. Το κάθε αντικείμενο έχει διαφορετική περιβαλλοντική τιμή συνθήκης διατήρησης. Το ύφασμα τοποθετείται στην ομάδα των πιο ευαίσθητων αντικειμένων όπως είναι και το χαρτί. Άρα και εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να κατασκευάσουμε, βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών, προθήκες για να τοποθετηθούν τα κοπτικά υφάσματα.

Θα ακολουθήσουμε δύο διαφορετικούς τρόπους έκθεσης και αποθήκευσης. Ορισμένα σπαράγματα θα είναι αποθηκευμένα μέσα σε αρχεϊακά κουτιά κατασκευασμένα από αντιόξινα υλικά τα οποία θα μπορούν να ανοίγονται στους εκάστοτε μελετητές για να μπορούν να μελετήσουν περαιτέρω το κάθε σπάραγμα ξεχωριστά και άλλα θα εκτίθεντο μέσα στις προθήκες για τους επισκέπτες.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ-ΩΦΕΛΟΣ
Με µια γρήγορη µατιά τα υφάσµατα ανήκουν στον 5ο -7ο αιώνα και µετά. Η έκθεση τους στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής είναι πολύ σηµαντικό γεγονός , διότι θα είναι το µοναδικό Ανατολικό Ορθόδοξο Μοναστήρι που θα έχει τέτοιο αριθµό σπαραγµάτων, κοπτικών υφασµάτων. Ούτε στο Αγ. Όρος, ούτε στα Μετέωρα ούτε στο Όρος Σινά, υπάρχει τέτοια συλλογή.

Τα σπαράγµατα όπως και τα συγκεκριµένα, συνήθως κατασκευάζονταν από µαλλί ή λινό. Βάσει των βαφών, των διακοσµητικών, των σχηµάτων, βλέπουµε ότι τα συγκεκριµένα σπαράγµατα ενδέχεται να προέρχονται από σηµαντικούς χιτώνες από σηµαντικά άτοµα, ευγενείς.

Παρόλα αυτά θέλουµε περεταίρω µελέτη πάνω σε αυτό, γιατί πρέπει να σηµειωθεί δεν υπάρχουν πολλές ξενόγλωσσες και ελληνικές εκδόσεις επάνω στα κοπτικά υφάσµατα. Άρα και δικός µας σκοπός είναι αφού ολοκληρωθεί και καταγραφεί η συλλογή να δηµιουργηθεί ένας κατάλογος δίγλωσσος ή τρίγλωσσος µε τα συγκεκριµένα αντικείµενα. Είναι πολύ σηµαντικό να πούµε ότι η συγκεκριµένη συλλογή δωρίθηκε από έναν γάλλο κάτοικο της Πάτµου. 

Το πιο σηµαντικό είναι ότι ο δωρητής, γνωρίζοντας την αξία των αντικειµένων αποφάσισε να τη δωρίσει στην Πάτµο και όχι σε κάποιο άλλο µουσείο. Άρα αυτό σηµαίνει ότι σέβεται το νησί, σέβεται την ιστορία του Μοναστηριού, σέβεται τους ανθρώπους που το διοικούν. Για το Μοναστήρι είναι πάρα πολύ σηµαντικό , όπως σηµαντικό είναι για την Πάτµο και τον Ελλαδικό χώρο γενικότερα. Όπως προανέφερα δεν είναι πολλά τα µουσεία που έχουν κοπτικές συλλογές και αν έχουν θα αποτελούνται από λίγα τεµάχια. Εµείς έχουµε 81 σπαράγµατα. Η µικρότερη διάσταση είναι 4 εκ. και η µεγαλύτερη 85εκ πλάτος και 14 ύψος. Σηµαντικό θα είναι επίσης για την πανεπιστηµιακή και την ερευνητική κοινότητα διότι δεν έχουµε µεγάλη ελληνική αρθρογραφία ή βιβλιογραφία για τα κοπτικά υφάσµατα. Κάποιες παλαιότερες µόνο µελέτες της κας Αποστολάκη για κοπτικά υφάσµατα του µουσείου Μπενάκη και κάτι σποραδικά άρθρα. Άρα και για την ελληνική και ξένη κοινότητα είναι πάρα πολύ σηµαντικό. Και τα αποτελέσµατα της καταγραφής της ταυτοποίησης των υλικών ακόµα σηµαντικότερα. 

Περίληψη της δωρητήριας επιστολής
Πανοσιολογιότατε Άγιε Έξαρχε και Καθηγούµενε,
Με την παρούσα επιστολή, επιθυµώ να σας εκφράσω την επιθυµία µου να δωρίσω στην Ιερά Μονή τη συλλογή κοπτικών ιερατικών και άλλων υφασµάτων που έχω στην κατοχή µου .
Ονοµάζοµαι Albert-Jean Antonelli, Γάλλος υπήκοος, και από του έτος 1989 απέκτησα κατοικία στην Πάτµο, όπου περνώ µεγάλα διαστήµατα κάθε χρόνο και πλέον θεωρώ δεύτερη πατρίδα µου. Γνωρίζω τον εµβληµατικό χαρακτήρα της Ιεράς Μονή και την οικουµενική της ακτινοβολία και τρέφω απεριόριστο σεβασµό για το ιερατικό, κοινωνικό και κοινωφελές της έργο. Δεν θα µπορούσε, εποµένως, να βρεθεί καταλληλότερη στέγη για τα κειµήλια αυτά που χρονολογούνται από τον 4ο µ.Χ. αιώνα και θα εµπλουτίσουν την ήδη ανεκτίµητη συλλογή εκθεµάτων του Μουσείου της Μονής.
Στη συνέχεια της επιστολής του ο δωρητής αναφέρεται πως την απέκτησε και καταλήγει... “Σας εµπιστεύοµαι, εποµένως, ένα έργο ζωής, µε µόνη προσδοκία να το δω να εκτίθεται στο λαµπρό σας Μουσείο και να βρίσκεται στη διάθεση ειδικών µελετητών αλλά και προς τέρψη των απλών επισκεπτών του Μουσείου. Ένας λόγος που µε ώθησε να προβώ τώρα στην κίνηση αυτή είναι και το γεγονός ότι υπό τη φωτισµένη σας καθοδήγηση, άγιε Καθηγούµενε, επιτελείται σηµαντικό έργο. Είναι σηµαντικό ότι η Μονή διαθέτει ειδικό Συντηρητή Υφασµάτων ως Σύµβουλο και προτίθεστε να συστήσετε και εργαστήρι συντήρησης υφασµάτων, πέρα των εργαστηρίων συντήρησης εικόνων και χειρογράφων που ήδη λειτουργούν. Πανευτυχής εποµένως και µε γαλήνη ψυχής, σας παραδίδω τα πολύτιµα αυτά τα κειµήλια. 
Με απεριόριστο σεβασµό και εκτίµηση,

Ο ταπεινός σας ενορίτης Albert-Jean Antonelli.

fΚοινοποίησέ το στους φίλους σου

Tweet