Το παρόν αποτελεί έναν πλήρη και εμπεριστατωμένο οδηγό στον θαυμαστό κόσμο της μουσικής. Είναι γραμμένο από τον Ηλία Οικονομόπουλο και  σύντομα θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο.

 

Γραμμένο με γλαφυρότητα και προσβασιμότητα, ακόμα και για τον αρχάριο αναγνώστη, προσφέρει μια πολυδιάστατη γνώση και βαθιά κατανόηση του φαινομένου της μουσικής – από την ιστορική της πορεία έως την ουσία της δημιουργίας και της ακρόασης.

 

Η www.patmostimes.gr από σήμερα δημοσιεύει σε συνέχειες το βιβλίο αυτό θέλοντας να προσφέρει μουσική γνώση  στα παιδιά και όχι μόνο,  

 

Διαβάζοντας το θα μάθετε:

• Τι είναι μουσική και ποια είναι η επίδρασή της στον άνθρωπο – ψυχικά, συναισθηματικά και κοινωνικά.
• Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της μουσικής: ρυθμός, μελωδία, αρμονία, ένταση, ύφος
• Ποιος είναι ο ρόλος του συνθέτη και τι σημαίνει μουσική έμπνευση, σύνθεση και ενορχήστρωση.
• Τι είναι βιρτουόζος και ποιες είναι οι απαιτήσεις και οι θυσίες της μουσικής ερμηνείας.
• Πώς εξελίχθηκε η παγκόσμια μουσική από την προϊστορία έως τον 20ό αιώνα και από τη μονοφωνία ως τη συμφωνική ορχήστρα, με έμφαση στις μεγάλες εποχές και τους μεγάλους δημιουργούς.
• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά κάθε μουσικής εποχής: Μπαρόκ, Κλασικισμός, Ρομαντισμός κ.ά.
• Τι διακρίνει την καλή από τη φτηνή μουσική και γιατί έχει σημασία να ακούμε ποιοτική μουσική.
• Πώς να γίνουμε καλύτεροι ακροατές και να καλλιεργήσουμε την αισθητική μας κρίση.
• Ποια είναι τα βασικά είδη μουσικών έργων, συναυλιών και οργάνων, και πώς αλληλεπιδρούν.
• Ποιο είναι το νόημα και η σημασία της Τζαζ, της λόγιας και της λαϊκής μουσικής
• Πλούσιο μουσικό λεξιλόγιο, απαραίτητο για την κατανόηση των βασικών εννοιών.

 

 

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

1) Πρόλογος
2) Ο συνθέτης – Η σύνθεση
3) Η γέννηση του βιρτουόζου
4) Ακροατής- Συναυλία
5) Η εξέλιξη της παγκόσμιας Μουσικής
α) Από την προϊστορία έως και τον 16ον μ.Χ αιώνα
β) Η μουσική μπαρόκ (Αναγέννηση) (1600-1750)
γ) Κλασικισμός (1750-1827)
δ) Ρομαντισμός (1827-1900)
ε) Στο κατώφλι του 20ου αιώνα
στ) Η μουσική του 20ου αιώνα
6) Η δομή του έργου
7) Προγραμματική ή απόλυτη μουσική;
8) Η μουσική Τζαζ
9) Η φτηνή, κακή μουσική
10) Η μεγάλη προσφορά της μουσικής
11) Μορφές συνθέσεων
12) Είδη συναυλιών
13) Ρυθμοί, ύφος της σύνθεσης, ένταση ήχος
14) Είδη Οργάνων
15) Μουσικό λεξιλόγιο

 

 

 

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Η μουσική, η τέχνη των ήχων, κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται ανάλαφρος, ελευθερωμένος από τα μικρά και τα άσχημα της ζωής. Η μουσική βγαίνει από την καρδιά και πηγαίνει πάλι στην καρδιά. Φτάνει στα μύχια της ψυχής και κάνει τη χαρά μεθύσι και τη θλίψη πόνο μαλακό και απόηχο.
Είναι η διεθνής γλώσσα που συγκινεί, ενθουσιάζει, δονεί τις πιο λεπτές χορδές της ψυχής του ανθρώπου.

Η μουσική είναι σε κάθε μας βήμα. Ας ρίξουμε μια ματιά στον άνθρωπο. Στον άνθρωπο που μόλις πρωτοαντίκρισε το φως και σε εκείνον που έγειρε από το βάρος των χρόνων. Ας ρίξουμε μια ματιά στον άνθρωπο τον πρωτόγονο και σε εκείνον του ανεπτυγμένου πολιτισμού. Όλοι τους έχουνε σχέση με τη μουσική. Όλοι την αγαπάνε, τη θέλουνε, αισθάνονται την ανάγκη της. Το μωρό ζητάει το νανούρισμα για να γαληνέψει, το παιδί το τραγούδι για να χαρεί, ο μεγάλος τη μουσική για να ξεκουραστεί. Τα ξένοιαστα παιδιά, τα χαρούμενα νιάτα, ο μαχητής του πολέμου, οι εξεγερμένοι, οι χτυπημένοι από τη συμφορά, οι θρησκευόμενοι, οι άνθρωποι του πνεύματος, όλοι βρίσκουνε στην μουσική το πιο εκφραστικό μέσο για να εξωτερικεύσουνε τον ψυχικό τους κόσμο. Χοροί, τραγούδια, μοιρολόγια, εμβατήρια, εκκλησιαστικά άσματα, υπάρχουν από τότε που υπάρχει και ο άνθρωπος.
Η μουσική αρχίζει με το νανούρισμα και τελειώνει με το πένθιμο εμβατήριο.

Και όμως, αν και μας είναι τόσο απαραίτητη, δεν την γνωρίζουμε, δεν έχουμε συνείδηση της αξίας της και του προορισμού της. Γι αυτό καλό θα είναι να είμαστε κατατοπισμένοι γύρω από τα βασικά, έστω τα στοιχειώδη θέματα που αφορούν τη μουσική.
Για τον σκοπό αυτό σε τούτες τις σημειώσεις θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε όσο γίνεται πιο απλά ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες.
Οι πληροφορίες αυτές όχι μονάχα θα μας βοηθήσουνε να γνωρίσουμε καλύτερα και γενικότερα τη μουσική και να πληροφορηθούμε για τα προβλήματα της, αλλά κυρίως ίσως μας ενισχύσουνε το ενδιαφέρον και την αγάπη μας γι αυτή.

Έτσι θα μάθουμε την ιστορία της και την εξέλιξη της. Ακόμα θα πληροφορηθούμε για την ακουστική και την φυσιολογία της ακοής. Επίσης τι είναι σύνθεση, τι είναι συνθέτης και τι βιρτουόζος. Επίσης θα ασχοληθούμε με τον ακροατή. Τέλος θα μάθουμε ποια είναι η κακή και ποια η καλή μουσική. Προσπαθήσαμε να δώσουμε αυτές τις πληροφορίες και γνώσεις, όσο γινότανε πιο απλά, για να μην κουράσουμε τον αναγνώστη.
Μπορεί σε ορισμένα σημεία να σας φανούν περίπλοκες τούτες οι σημειώσεις. Μη στεναχωρηθείτε. Συνεχίστε. Πηγαίνετε παρακάτω.
Το καθένα κεφάλαιο είναι έτσι γραμμένο, που δεν προϋποθέτει γνώσεις από το προηγούμενο. Διαβάζοντας το μπορεί να συναντήσετε καμιά ξένη λέξη, κανένα εξειδικευμένο όρο που να μην καταλαβαίνετε. Δεν χρειάζεται να ψάξετε σε Εγκυκλοπαιδικά λεξικά. Υπάρχει σχετικό κεφάλαιο «μουσικό λεξιλόγιο» στο τέλος τούτων των σημειώσεων που θα σας κατατοπίσει.

Και μια σύσταση: Μη διαβάσετε μοναχά μία φορά τα κείμενα που ακολουθούνε.

Διαβάστε τα τόσο, ώστε οι συμπυκνωμένες πληροφορίες που περιέχονται σε αυτά γύρω από το τόσο ενδιαφέρον θέμα, τη μουσική, να γίνουν κτήμα σας. Αλλιώς χαμένος κόπος και δικός μας και δικός σας.

 

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 

 

Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ

Ας κοιτάξουμε τον συνθέτη από κοντά. Αναμφισβήτητα το πιο βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του είναι το ταλέντο: Το ταλέντο είναι σύνθεση από μια σειρά πνευματικών και ψυχικών ικανοτήτων για τη μουσική.
Μία από τις πηγές του ταλέντου είναι η κληρονομική επίδραση π.χ η περίπτωση του Μπάχ.
Στην οικογένεια Μπάχ καλλιεργήθηκε η μουσική επί τρεις σχεδόν αιώνες. Αλλά στην περίπτωση του Μπάχ δεν έπαιζε το ρόλο της μόνο η κληρονομικότητα αλλά και το περιβάλλον. Όλοι από το περιβάλλον του Μπαχ τραγουδούσαν, παίζανε κάποιο όργανο, δίνανε συναυλίες. Και έτσι το γεννημένο ταλέντο έβρισκε πρόσφορο περιβάλλον για να αναπτυχθεί πλούσια και γρήγορα.

Συνήθως μιλάνε για παιδιά θαύματα. Γενικά ο κόσμος πιστεύει πως η καλύτερη απόδειξη ταλέντου είναι η γρήγορη επιτυχία, η κεραυνοβόλα ανάπτυξη και δόξα. Πολύ λαθεμένη άποψη. Ξέρουμε πως υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από αυτά τα “παιδιά θαύματα”, που στην εφηβεία τους χάνουν τις θαυματουργές δυνατότητες τους. Υπάρχουν όμως και αρκετά παραδείγματα μουσικής μεγαλοφυΐας που εξελίχθηκαν φυσιολογικά. Μία από τις περιπτώσεις αυτές είναι ο Μότσαρτ.

Ο Μότσαρτ είναι μοναδική περίπτωση στην ιστορία της μουσικής που παρουσιάζεται μια τόσο γρήγορη και πρόωρη καλλιτεχνική ανάπτυξη. Ο Μότσαρτ ήταν τριών χρόνων όταν άρχισε να παίζει πιάνο και στα έξι του έδινε συναυλίες, παίζοντας όχι μόνο πιάνο μα και βιολί και όργανο. Στα επτά του χρόνια τυπώνεται η πρώτη του σύνθεση. Στα 14 του χρόνια μαγεύει ολόκληρη την Ιταλία και γίνεται μέλος της Ακαδημίας της Μπολόνια. Είχε γίνει πια διάσημος.
Παρόμοια χαρακτηριστικά πρόωρης και γρήγορης εξέλιξης βρίσκουμε και σε άλλους συνθέτες όπως π.χ τον Μέντελσον, τον Σμέτανα κ.α. Είναι αναμφισβήτητο πως το πληθωρικό και δυνατό ταλέντο εκδηλώνεται από τα παιδικά κιόλας χρόνια. Δεν μπορούμε όμως να το πάρουμε για κανόνα, π.χ ο Βέρντι απορρίφθηκε κάμποσες φορές στις εξετάσεις του Ωδείου. Ο Φρανκ στην αρχή είχε γράψει πολύ μέτρια έργα. Μετά παράτησε τη σύνθεση και έπειτα από πολλά χρόνια ασχολήθηκε πάλι και έγραψε έργα που μείνανε στο θησαυροφυλάκιο της παγκόσμιας μουσικής δημιουργίας.

Το συμπέρασμα είναι ότι το ταλέντο δεν είναι θαύμα, δεν εκδηλώνεται πάντα από τα παιδικά χρόνια. Το ταλέντο είναι συχνά κρυμμένο, δύσκολα το ανακαλύπτουμε και εκδηλώνεται με πολλές διακυμάνσεις και ιδιομορφίες, όμως πάντα το ταλέντο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της μουσικής δημιουργίας. Μα το ταλέντο μόνο του δεν φθάνει.

Βασικό στοιχείο είναι η επιμέλεια και η εργατικότητα. Οι προικισμένοι άνθρωποι αναπτύσσονται γρήγορα και πετυχαίνουν γιατί δουλεύουν με ενθουσιασμό, με πολύ συγκέντρωση και με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Το έργο τους, η δημιουργία τους, είναι ζωτική ανάγκη γι αυτούς. Δεν το κάνουν από καθήκον. Αυτό είναι η ζωή τους, η χαρά και η ευτυχία τους, σ’ αυτό θυσιάζουν τα πάντα.

Ας ξαναγυρίσουμε στον Μότσαρτ. Από μικρό παιδάκι αφιέρωσε στη μουσική όλη του τη δραστηριότητα, όλο του το χρόνο. Ο εκπληκτικός αριθμός των 600 συνθέσεων μέσα σε 27 χρόνια του στοίχισαν πολλές νύχτες αγρυπνίας, πολλή εξουθενωτική δουλειά, γι αυτό και πέθανε τόσο νέος.

Το πρόβλημα της εργατικότητας είναι στενά δεμένο με τη δυνατότητα συγκέντρωσης του καλλιτέχνη. Φυσικά το μέγεθος της ανάγκης για συγκέντρωση είναι διαφορετικό στον κάθε καλλιτέχνη. Ο Μότσαρτ π.χ. είχε τη δυνατότητα να ενορχηστρώνει μέσα σε φιλικό περιβάλλον και παράλληλα, πολύ συχνά, έπαιρνε μέρος στις συζητήσεις των φίλων του. Αντίθετα, οι περισσότερες συνθέτες γυρεύουν τη μοναξιά για να αποδώσουν. Ο Χαίντελ π.χ. κλειδωνότανε στο σπίτι του και δεν δεχότανε καμιά επίσκεψη. Το ταλέντο, η εργατικότητα και η συγκέντρωση, είναι βασικά χαρακτηριστικά του δημιουργού καλλιτέχνη και συνθέτη. Η μουσική έχει μεγάλες απαιτήσεις. Ο μουσικός είναι υποχρεωμένος να της αφιερώσει σχεδόν όλο του τον χρόνο. Γι αυτό απορούμε πως οι μεγάλοι καλλιτέχνες βρίσκουνε καιρό για να ασχοληθούνε με την κατάσταση της εποχής τους. Οι καλλιτέχνες παρακολουθούνε με μεγάλη ευαισθησία τα πνευματικά ρεύματα του καιρού τους. Η εμπειρία τους, η σκέψεις τους, οι αρχές τους, δεν επηρεάζουν μόνο την ιδιωτική τους ζωή αλλά εκφράζονται και στα έργα τους.

Τη Γαλλική Επανάσταση και τα συνθήματα της, ο Μπετόβεν τα υμνεί στην όπερα του “Φιντέλιο”. Γενικά το έργο του Μπετόβεν διαπνέεται από το ζωογόνο αέρα της εποχής του. Υπάρχουν όμως και έργα χωρίς προσανατολισμό, έξω από τη ζωή. Η αλήθεια είναι μία. Για να είναι ένα καλλιτεχνικό έργο ολοκληρωμένο, δεν αρκεί η τέλεια τεχνική, πρέπει το περιεχόμενο να είναι βαθύ, να έχει άμεση σχέση με τη ζωή

.
Αλλά πρέπει να ασχοληθούμε και με την ηθική υπόσταση του καλλιτέχνη. Ο βαθμός ηθικότητας ή ανηθικότητας του καλλιτέχνη, πρέπει να μετρηθεί με τα ίδια κριτήρια που μετράνε και για τους άλλους ανθρώπους. Στο γενικότερο θέμα του χαρακτήρα πρέπει να είμαστε το ίδιο απαιτητικοί όπως και με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Δεν μπορούμε στο όνομα της τέχνης να συγχωρήσουμε τον εγωισμό, τη μόνιμη και χονδρή ειρωνεία, το μίσος, τον σαδισμό.
Πάντως οι τρεις ιδιότητες το ταλέντο, η εργατικότητα, η ιδεολογική και ηθική ωριμότητα είναι οι πιο βασικές.

Οι συνθήκες υπό τις οποίες έζησε και εδημιούργησε ο καλλιτέχνης, είναι κάτι το σημαντικό. Στις παλιότερες εποχές (κυρίως στην αρχή του Μεσαίωνα), ο μουσικός ήταν ένας πολύ καταφρονεμένος άνθρωπος. Δεν είχε κανένα δικαίωμα σαν πολίτης, δεν μπορούσε ούτε σαν μάρτυρας να παρουσιαστεί στο Δικαστήριο. Κανένας δεν τον λογάριαζε. Υπέφερε από στερήσεις και φτώχεια. Ο μουσικός ζούσε σαν υπηρέτης στις αυλές ή στις Εκκλησιαστικές χορωδίες. Ο Χαίντελ π.χ. για μεγάλο διάστημα δούλευε υπηρέτης, σέρβιρε στα τραπέζια και κοιμόταν στα κελάρια.

 

Οι καλλιτέχνες πολλές φορές δέχονταν ταπεινώσεις και η σκέψη τους καταπιεζόταν. Συνεχώς βασανίζονταν από τα χρέη, ζούσαν σε αθλιότητα. Βέβαια οι κοινωνικές συνθήκες των συνθετών της εποχής μας καλυτέρεψαν κατά πολύ, όμως και πάλι δεν είναι εύκολη η ζωή τους. Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τις συνθήκες της ζωής των μουσουργών. Μόνον αφού γνωρίσουμε πως έζησαν, τι δυσκολίες είχαν να ξεπεράσουν και πως ήξεραν να νικούν τις δύσκολες συνθήκες, μπορούμε να αξιολογήσουμε την δουλειά τους.

Ο συνθέτης είναι ο πρώτος φορέας της μουσικής ζωής. Η ζωή του, η δουλειά του, απαιτούν λεπτή εξέταση, προσοχή, κατανόηση και σεβασμό.

 

Η ΣΥΝΘΕΣΗ

Η έμπνευση δεν είναι μία κάποια ευτυχισμένη στιγμή που ο συνθέτης ανακαλύπτει μία ωραία μελωδία που κατασταλάζει στη μορφή του έργου του. Η έμπνευση είναι το απλό κίνητρο, η ώθηση που βάζει σε κίνηση το ταλέντο του καλλιτέχνη. Η διαμόρφωση όμως του έργου εξαρτιέται αποκλειστικά και μόνο από την τέχνη του καλλιτέχνη. Η έμπνευση είναι πια άσχετη. Τα κίνητρα της έμπνευσης είναι διάφορα. Καμιά φορά μπορεί να είναι ένα ωραίο και ελκυστικό βιβλίο, άλλοτε συγκλονιστικές στιγμές της ζωής, κάποτε και ο θάνατος. Όμως μπορεί να είναι και ένα κοινό γεγονός ή η καθημερινή ζωή.
Η έμπνευση είναι κάτι το απροσδιόριστο και διαφορετικό σε κάθε καλλιτέχνη.

Η μουσική έμπνευση είναι η ρίζα του έργου. Πρόκειται για τη μελωδία-μοτίβο. Μοτίβο είναι η εκφραστική μελωδία που αποτελεί τη βάση της σύνθεσης. Κάποτε μπορεί να είναι δύο ή τρεις νότες μόνο. Αφού περάσει η πρώτη φάση, η φάση της εμπνεύσεως, αφού βρει το μοτίβο του ο συνθέτης, περνάει στο στάδιο της σύνθεσης. Μετά από την ολοκλήρωση του σκίτσου της σύνθεσης, ακολουθεί η ενορχήστρωση.

Τι είναι ενορχήστρωση; Τη σύνθεση που σκιτσάρισε ο συνθέτης την αντιγράφει σε παρτιτούρες ορχήστρας όπου καθορίζει πιο από τα όργανα θα παίζει την κύρια μελωδία και ποιο τη βοηθητική, ποια ομάδα οργάνων θα εκτελέσει τις συγχορδίες ακομπανιαμέντου. Και αυτό το κομμάτι της δουλειάς είναι δημιουργία γιατί ο κάθε συνθέτης έχει διαφορετική αίσθηση για τα όργανα, τα συνδυάζει διαφορετικά ανάλογα με τις αντιλήψεις του. Μία από τις πιο δύσκολες φάσεις της μουσικής δημιουργίας είναι η σωστή ισορροπία της ενορχήστρωσης, αυτό που στη γλώσσα τους οι μουσικοί το λένε “σωστό στήσιμο της σύνθεσης”.

Από τα πιο θαυμαστά ταλέντα ενορχήστρωσης συμφωνικής μουσικής αναφέρονται ο Μπερλιόζ και ο Στράους. Η δουλειά της ενορχήστρωσης απαιτεί από τον συνθέτη να έχει πλούσια εσωτερική φαντασία (εσωτερικό αυτό), δηλαδή να ακούει μέσα του τον ήχο που θα δώσει κάθε όργανο, αν από τεχνική άποψη είναι σε θέση να αποδώσει το μέρος της σύνθεσης που του αναλογεί.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι να μεταγράψει ο συνθέτης συνθέσεις γραμμένες αρχικά για ένα μόνο όργανο και να τις επεξεργαστεί για ορχήστρα ή για άλλα όργανα. Υπάρχουν πολλές καλές τέτοιες μεταγραφές, οι περισσότερες όμως χάνουν την αρχική τους γοητεία. Γι αυτό την μεταγραφή πρέπει να την κάνει ο ίδιος ο συνθέτης ή αντάξιος του. Μία θαυμάσια μεταγραφή είναι π.χ. οι “εικόνες από έκθεση” του Μουσόραγκι-Ραβέλ. Ο Ρώσος συνθέτης Λουσόρσκι έγραψε τη σύνθεση για πιάνο. Ο Γάλλος συνθέτης Ραβέλ, ενορχήστρωσε υπέροχα το έργο για μεγάλη συμφωνική ορχήστρα. Οι φράσεις για πιάνο έχουνε βαθειά ρωσικό χαρακτήρα. ‘Εχουνε οραματικότητα, τοπικό χρώμα, κάποια σκληράδα και σοβαρότητα. Η ενορχήστρωση όμως του Ραβέλ παρουσιάζει τυπικά Γαλλικά χαρακτηριστικά, έχει αστραφτερό ήχο. Στην παραλλαγή αυτή συνδυάζονται δύο εθνικές νοοτροπίες:

Η Ρωσική και η Γαλλική.

Αυτή είναι λοιπόν η πορεία της σύνθεσης που περνάει από την πρωταρχική σύλληψη του μοτίβου στο σκίτσο, και τέλος στην ενορχήστρωση.
Ορισμένες φορές ο συνθέτης ξαναπιάνει από την αρχή το τελειωμένο έργο του και κάνει διάφορες αλλαγές. Τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται μετά την πρώτη εκτέλεση. Έτσι βλέπει πως ορισμένοι ήχοι δεν είναι εύηχοι, πρέπει να αλλαχτούν. Υπάρχουν όμως συνθέσεις που ήταν εύηχες εξ’ αρχής . Ο απαιτητικός δημιουργός δεν βρίσκει ησυχία. Ο Μπετόβεν π.χ. την Ελεωνόρα την επεξεργάστηκε τρεις φορές. Χρειάστηκε πολύς κόπος για να βρει την τελική ικανοποιητική μορφή. Με σεβασμό πρέπει να υποκλιθούμε μπροστά στην αυτοκριτική δύναμη του Μπετόβεν. Αυτή η σεμνότητα και παράλληλα η τιτάνια υπομονή είναι χαρακτηριστικό των μεγάλων συνθετών. Ο ρυθμός της εργασίας έχει άμεση σχέση με τον ψυχολογικό τύπο του καλλιτέχνη. Άλλος συνθέτει γρήγορα και άλλος αργά.

Ας συγκρίνουμε τον Μότσαρτ και τον Μπετόβεν.

 

Ο Μότσαρτ έζησε 35 χρόνια. Από αυτά μπορούμε να υπολογίσουμε 20-30 χρόνια δημιουργικής δουλειάς. Έγραψε 600 συνθέσεις και αν προσθέσουμε τις ημιτελείς γίνονται 700, έχουμε δηλαδή κατά μέσο όρο 14 μέρες για κάθε σύνθεση, δηλαδή την όπερα, τη συμφωνία, το τραγούδι, τα έργα για βιολί και πιάνο κτλ. Ο Μπετόβεν έζησε 57 χρόνια και από αυτά περίπου 40-45 ήταν χρόνια δημιουργίας. Έγραψε πάνω από 135 έργα δηλαδή κατά μέσο όρο χρειάστηκε για κάθε σύνθεση 3-4 μήνες. Αυτό δε θα πει πως ο Μότσαρτ δούλευε στο γόνατο, θα πει πως ήταν ικανός να γράφει εξαιρετικά γρήγορα, έγραψε υπέροχα έργα με εξαιρετικό βάθος.

Ο Μπετόβεν δούλευε αργά. Σκεφτόταν πολύ το κάθε έργο, το ζούσε, το επεξεργαζόταν (τα χειρόγραφα του ήταν γεμάτα από διορθώσεις).
Μία από τις μεγαλύτερες συνθέσεις του, η 9η συμφωνία τον απασχόλησε από το 1817 έως το 1824. Βέβαια σε αυτά τα 7 χρόνια έγραψε και άλλα έργα.
Η μεγαλοφυΐα και ο έπαινος για τους μικρούς συνθέτες.

Η μεγαλοφυΐα δεν είναι ένα είδος τρέλας όπως τη θεωρούνε μερικοί ψυχολόγοι και γιατροί. Άρρωστοι ψυχικά υπάρχουν και πολλοί απλοί άνθρωποι. Ο κάθε ευαίσθητος ή κουρασμένος οργανισμός μπορεί να αρρωστήσει αν συναντήσει αρνητικές συνθήκες ζωής. Τι είναι λοιπόν μεγαλοφυΐα; Μεγαλοφυΐα είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικά προικισμένος και πάρα πολύ εργατικός, που ξέρει να εκμεταλλεύεται την εργατικότητα του. Πολλές φορές για να φθάσει ο καλλιτέχνης να γίνει μεγαλοφυΐα χρειάζεται πάρα πολύ δουλειά και το κατορθώνει χάρη στην εξαιρετική του θέληση.

Είναι όμως δίκαιο να τιμήσουμε και τους μικρούς καλλιτέχνες, το σύνολο των μικρών ή των πιο μεγάλων που τα ονόματα τους δεν φτάνουν στην πρώτη γραμμή, μα που η συμβολή τους ήταν μεγάλη. Γιατί αυτοί ετοιμάζουν και εξομαλύνουν τον δρόμο στους μεγάλους, αυτοί είναι οι δάσκαλοι της μεγαλοφυΐας, αυτοί συγκεντρώνουν πείρα και την προσφέρουν στο μεγάλο καλλιτέχνη, που αυτός με τη σειρά του τη συμπυκνώνει, την ενώνει και την ενσωματώνει στην πιο τέλεια μορφή.

Δίχως τους χιλιάδες τους μικρούς συνθέτες, τους δασκάλους, τους τραγουδιστές, τους εκτελεστές, που με αγάπη και τιμιότητα αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μουσική, δίχως αυτούς δεν θα υπήρχαν μεγαλοφυΐες.
Επίσης στον συνθέτη παίζουν μεγάλο ρόλο πρώτα απ’ όλα τα λαϊκά τραγούδια, οι χοροί και τα ήθη του τόπου του, η μουσικότητα της γλώσσας του, τα γλέντια του λαού, οι γιορτές, οι παρελάσεις.

Η μεγαλοφυΐα δεν είναι δώρο σταλμένο από τον ουρανό. Γεννιέται από τον πλούτο του τόπου και του λαού, από τον πλούτο που άφησαν όλες οι προηγούμενες γενιές των καλλιτεχνών. Η μεγαλύτερη αξία της είναι πως ξέρει να πολλαπλασιάσει αυτά τα δώρα στο έργο της και να ωθήσει την εξέλιξη άλλο ένα βήμα μπροστά.

Στην τέχνη δεν υπάρχουν μικροί και μεγάλοι ρόλοι. Υπάρχουν καλοί και κακοί ηθοποιοί. Και πραγματικά ο μικρός καλλιτέχνης που φτάνει στα όρια που του επιτρέπουν οι δυνατότητες του, ζει ολοκληρωμένα όσο και η μεγαλοφυΐα.
Όλοι τους, μικροί και μεγάλοι είναι δημιουργοί της τέχνης.

 

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΡΤΟΥΟΖΟΥ

Πριν από τον 19ον αιώνα, ο συνθέτης εκτελούσε μόνος του τα περισσότερα έργα του. Η συμμετοχή του συνθέτη στην εκτέλεση των έργων του ήταν κάτι το αυτονόητο. Ο συνθέτης ήξερε να παίζει πολλά όργανα και βέβαια μπορούσε να διευθύνει ορχήστρα και χορωδία.
Η έννοια του βιρτουόζου σαν ανεξάρτητου καλλιτέχνη ήταν άγνωστη. Μετά το 1800 η μουσική εκτέλεση είναι ανεξάρτητος κλάδος και μάλιστα με τόσες απαιτήσεις, που εκείνος που απασχολείται με αυτή να μην έχει καιρό για τίποτε άλλο. Την εποχή αυτή αυξάνονται διαρκώς οι απαιτήσεις για την εκτέλεση. Εμφανίζονται μεγάλοι καλλιτέχνες που αφιερώνουν όλες τους τις δυνάμεις και τον χρόνο τους μονάχα σε ένα όργανο. Αναπτύσσεται η καινούργια τέχνη, η τέχνη της μουσικής εκτέλεσης, της μουσικής ερμηνείας. Ο Καλλιτέχνης βιρτουόζος γίνεται σταθερό στοιχείο της μουσικής ζωής.

Οι αιτίες που προκάλεσαν τη γέννηση του βιρτουόζου είναι αρκετές. Σημαντική αιτία είναι η πολιτική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η βαθμιαία εξάλειψη μετά τη Γαλλική Επανάσταση της φεουδαρχικής καταπίεσης και ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας. Προηγούμενα η μουσική καλλιεργούνταν στα μοναστήρια και στις αυλές των ευγενών.

Ο λαός είχε τα δικά του τραγούδια, τους δικούς του χορούς. Η κατάσταση όμως άλλαξε. Η φεουδαρχική αριστοκρατία, εκκλησιαστική και κοσμική, παύει να είναι η ηγετική δύναμη στην κοινωνική εξέλιξη. Εμφανίζονται τα αστικά στρώματα. Σε ιδιωτικά αστικά μέγαρα, σε κοσμικά σαλόνια, σε ιδιωτικούς συλλόγους, δίνονται συναυλίες. Εμφανίζονται διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα που διοργανώνουν δημόσιες συναυλίες για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Η μουσική σταματάει να είναι προνόμιο των πλουσίων, βαθμιαία γίνεται προσιτή στα πιο πλατιά στρώματα της κοινωνίας.
Είναι αυτονόητο πως με την ανάπτυξη των συναυλιών αυξάνεται και η ανάγκη των εκτελεστών-καλλιτεχνών. Άλλη σοβαρή αιτία για την εμφάνιση του βιρτουόζου ήταν η ίδια η εξέλιξη στη μουσική σύνθεση.

Η δυσκολία στην απόδοση και η απαιτητικότητα των καινούργιων συνθέσεων, όλο και μεγάλωναν. Αυξάνονται και οι αξιώσεις των ακροατών που γυρεύουν σωστή ερμηνεία, χωρίς λάθη, χωρίς ελλείψεις.
Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της παιδείας και του πολιτισμού, εμφανίζονται τα μουσικά σχολεία. Είναι πια ανάγκη, για τις απαιτητικές συνθέσεις και για τους απαιτητικούς και πολλούς ακροατές, να μαθητεύσει ένας μεγάλος αριθμός από καλλιτέχνες. Γι αυτό ιδρύονται ωδεία, μουσικές σχολές και μουσικές ακαδημίες.

Έτσι η κοινωνική και μουσική εξέλιξη γέννησαν μια καινούργια τέχνη: Την τέχνη του βιρτουόζου. Ο βιρτουόζος είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον συνθέτη και τον ακροατή.
Ας δούμε τώρα πως αναπτύσσεται και δουλεύει ο εκτελεστής-καλλιτέχνης.

 

Μάθηση, μάθηση και πάλι μάθηση.

Αρχίζει πάντα από μικρός. Δεν λείπουν φυσικά και οι εξαιρέσεις. Ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες του κόσμου, ο Ρίχτερ, άρχισε να παίζει πιάνο στα 18 του χρόνια. Όποιο και αν είναι το όργανο, η διδασκαλία δεν είναι εύκολη. Απαιτεί ώρες ατελείωτης εξάσκησης.

Η μουσική είναι κλάδος με πολλές απαιτήσεις. Οι σπουδές κρατάνε μεγάλο χρονικό διάστημα. Γενικά μπορούμε να πούμε πως μετά τα πρώτα χρόνια των σπουδών (10 έως 14) χρειάζεται μετεκπαίδευση 5 έως 10 χρόνια ακόμα. Η δουλειά δεν τελειώνει με τις σπουδές. Αν ο καλλιτέχνης σταματήσει την εξάσκηση, η τεχνική του θα πέσει.

Η αποστολή του βιρτουόζου απαιτεί ολόκληρο τον άνθρωπο και για όλη του τη ζωή. Η τέχνη της μουσικής εκτέλεσης ζητάει από τον βιρτουόζο κανονική ζωή , διαρκή ανάπτυξη και σκληρή δουλειά. Όταν επευφημούμε έναν σολίστ, δεν φανταζόμαστε πόσες δεκάδες και εκατοντάδες ώρες εξαντλητικής δουλειάς αντιπροσωπεύει το ρεσιτάλ του της μίας ώρας.

Ο καλλιτέχνης θα πρέπει να έχει την τόλμη να μην παίζει μόνο τις ξακουστές συνθέσεις του παρελθόντος, αλλά και τα έργα των νέων και αγνώστων συνθετών. Στη δημόσια εμφάνιση του ο καλλιτέχνης αντιμετωπίζει το πρόβλημα του τρακ. Όσο και αν έχει κάνει προηγούμενα ευσυνείδητη δουλειά, υπάρχουν και αστάθμητοι παράγοντες. Η μνήμη μπορεί να τον προδώσει. Η νευρικότητα που έχει μπορεί να μειώσει ή να καταστρέψει την απόδοση του. Κανένας αληθινός καλλιτέχνης δεν μπορεί να αποφύγει το τρακ. Ο Πάμπλο Καζάλς μιλούσε κάποτε για το πρώτο του κοντσέρτο που έδωσε στο Παρίσι το 1899 και ρωτήθηκε: “Είχατε τρακ πριν από το κοντσέρτο;” “Πολύ, όπως πριν από όλα μου τα κοντσέρτα”.

Ο καλλιτέχνης πρέπει να κατέχει τεχνικά και με απόλυτη σαφήνεια το έργο. Δεν πρέπει να του ξεφεύγει καμιά λεπτομέρεια. Αλλά αυτό δεν φθάνει. Δεν είναι αρκετό να παίζει με ακρίβεια το έργο, δεν φθάνει η Τεχνική κατάρτιση. Θα πρέπει, και αυτό είναι το πιο σημαντικό και το πιο δύσκολο, να δώσει ψυχή στο έργο. Πρέπει να ζωντανέψει την ατμόσφαιρα της σύνθεσης, το στυλ της εποχής που γράφηκε, να αποδώσει τη σκέψη του συνθέτη, το περιεχόμενο του έργου.