Ναι! Θυμάται! Τί να πρωτοθυμάται πιά; Και πόσα να θυμάται;
Η φυκιάδα του μυαλού στέρεψε πια.

 

Τα πατινιώτικα μαργαριτάρια, που ήσαν σωρεμένα μέσα στα φύκια της λεηλατηθήκανε από τον άτεγκτο χρόνο. Ακόμα και τα φύκια της συρομαδηστήκανε και σκορπίσανε, άλλα στο πέλαγο της λησμονιάς και άλλα στις αμμουδιές του θανάτου.
Για να δούμε όμως τί απόμεινε στον πάτο της φυκιάδας; Ναί, κάτι απόμεινε: μερικές Αναμνήσεις και Νοσταλγίες των γιορταστικών αυτών ημερών, που μας έρχονται. Όχι και πολλά πράματα. Μην έχουμε και πολλές απαιτήσεις από έναν ογδοντάρη(!) πάππου! Οι αναμνήσεις του από τα πολύ παιδικά χρόνια. Μερικά προπολεμικά, μερικά από τα χρόνια του πολέμου και τα υπόλοιπα όσα πρόφτασε να τα ζήσει στο νησί.

Και όσα μπορεί να θυμίσει στους παλιότερους και να βοηθήσει τους νεότερους να μάθουν κάτι από τις παραδόσεις και τα παλιά έθιμα του νησιού. Βέβαια, πολλά απ' αυτά μπορεί και να διατηρούνται ακόμη και πρέπει να διατηρούνται. Καλό αυτό!

Λοιπόν, Χριστούγεννα! Από πότε αρχίζουν τα Χριστούγεννα;

Μα από τις 15 του Νοέμβρη, από την άλλη μέρα του Άη Φίλιππα, που αρχίζει και η νηστεία! Βέβαια, από τότε αρχίζουν και οι προετοιμασίες και οι χαρές της προσμονής για τις Μεγάλες Μέρες. Και η νηστεία απαραίτητη, Βέβαια, μεγάλοι και μικροί. Δεν υπήρχε μά, μού, σού! Κρέας; Ούτε να το βάνει το μυαλό μας! Μόνο κανένα ψαράκι. Κι αυτό από τις παραμονές του Αγίου Ιγνατίου σταματούσε. Γιατί, «Από Του Άη-Γνάτη μηδέ μάτι!», έλεγε το ντόπιο θρησκεύον «σλόγκαν». Κι εκείνη η αυστηρή εντολή της μάνας για την πιο αυστηρή νηστεία της Παραμονής; «Κακόμοιτσοι, νά χετε το νου σας: την Παραμονή το βράδυ τα χόρτα δίχως λάδι, γιατί τη νύχτα θα μεταλάβουμε!» Αμέ ήντα θαρρείτε; Σαν έδωνε διαταγές ο «Λοχίας» του σπιτιού, έπρεπε να εκτελούνται από όλους, Αφέντη!

Και η προσμονή της Μεγάλης εκείνης Ημέρας έκανε τη φαντασία να οργιάζει, ιδιαίτερα στα δίσεχτα εκείνα χρόνια του πολέμου, στην πιθανή πανδαισία του Χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, με τις πιθανές λιχουδιές, που το εφευρετικό μυαλό της κάθε νοικοκυράς θα συμπλήρωνε στο συνταγολόγιό της. Ακόμα και η χαρουπόπιττα έπαιρνε τη θέση του μπακλαβά και η μπομπότα του γαλατομπούρεκου!

Ξεκινώντας από τις νοικοκυρές, που έπρεπε να αρχίσουν όλες τις προετοιμασίες σχετικά με το σπιτικό (συγυριά, γαλατσώματα κ.α.) και να παραγγείλουν όλα τα σχετικά με τά Χριστουγεννιάτικα τραπεζώματα, είχαμε και τις προετοιμασίες και τις πρόβες και των πιτσιρικάδων, που ετοίμαζαν τις ομάδες για τα Κάλαντα. Βέβαια ήταν μεγάλη υπόθεση τα Κάλαντα! Δεν ήταν μονάχα οι γιορτάσιμες και πανηγυρικές εκδηλώσεις για τη Γέννηση του Χριστού (το τερπνόν) αλλά και οι πιθανές εισπράξεις από τον κόπο τους, μεγενθυσμένες πολλές φορές στη φαντασία τους:
«Δώστε κι εμάς τον κόπο μας, αν είναι ορισμός σας.

Αν είστε από τους πλούσιους φλουριά μην τα λυπάστε, αν είστε από τους δεύτερους τάληρα και δραχμίτσες,
κι αν είστε από τους πάφτωχους ένα ζευγάρι κότες, (το ωφέλιμον!).
Αργούσαν, βέβαια, νάρθουν οι καλές μέρες των παραμονών και η «ανήμερη» και επίσημη μέρα, αλλά κάποτε ερχόταν. Και να ο οργασμός από τις προετοιμασίες, και νά τα ζημώματα (όσο γινόταν) με τα «φοινίκια» και τους κουραμπιέδες, τα κουλουράκια, σε στρογγυλό σχήμα, ή σε σχήμα πλεξούδας, τα τσουρεκάκια, σε σχήμα μαίανδρου, τα κουμπασάκια, και καμιά φορά και το Χριστόψωμο.

Το βράδυ της Παραμονής φτάνει επί τέλους. Τώρα έχουμε άλλες ετοιμασίες. Οι νοικοκυρές πρέπει να βγάλουν τα καλά ρούχα (όσο καλά ήτανε), που θα φορούσαμε στην Εκκλησιά τη νύχτα και να ετοιμάσουν το λαδοφάναρο, για να φέγγουμε στα σκοτεινά δρομάκια. Να αρχίσει το βράσιμο της κότας ή του πετεινού, που θα γινόταν το ζουμάκι ή η ελαφριά σουπίτσα, για να μην πέσει βαρύ το φαγητό και μας πειράξει ύστερα από την αυστηρή νηστεία. Και το πρωί, μετά από την Εκκλησία θα στρωνόταν το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Αλλά η βραδιά της Παραμονής δεν τελείωσε! Τώρα αρχίζουν τα ωραία. Η εξόρμηση των πιτσιρικάδων αλλά και των πιο μεγάλων, στα δρομάκια και στα στενά των τριών συνοικισμών του νησιού με τα φαναράκια στα χέρια για τα Κάλαντα. Σωστό πανηγύρι! Τα παιδιά : «Να τα πούμε;» Και οι νοικοκυρές και οι νοικοκυραίοι που περιμένουν τους γουρλήδες καλαντάρηδες με ανυπομονησία, φωνάζουν από μέσα: «Πέστε τα, πέστε τα....!». Και αρχίζουν τα κελαηδίσματα από τις μελωδικές παιδικές φωνούλες και πού και πού από τις τραχιές φωνές αυτών που μπήκαν στην εφηβεία:

 

«Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία Γέννηση να πω «στ' αρχοντικό σας»

Και οι «άρχοντες» ικανοποιημένοι από την τιμητική προσφώνηση, μια και οι μικροί καλαντάρηδες δεν προσπαθούν να «μασήσουν» όπως- όπως τα Κάλαντα για να πάνε πιο γρήγορα και αλλού, αλλά τα λένε όλα, προσπαθούν να φανούν όσο γίνεται περισσότερο «γαλαντόμοι» στην αμοιβή των πιτσιρίκων.
Η διαδικασία είναι ή «κατά μόνας», όταν κάποιος πιτσιρικάς υπολόγιζε στα κότσια του και στις συμπάθειες που είχε, ή παρέες παρέες, οπότε το πρόβλημα ήταν πια στη μοιρασιά: μιά μου, μιά σου ή ένα μου, ένα σου, ανάλογα με το γένος του νομίσματος, σύμφωνα με τον τρόπο που λογάριαζε και ο συμπαθέστατος Καραγκιόζης! Και μετά φούντο τα γροσάκια και οι δεκάρες μέσα στο πουγγί, που είχε ράψει η μάνα από πριν για το χρηματοκιβώτιο!
Από την επόμενη οι μέρες κυλούσαν γιορταστικά και όμορφα. Συντελούσαν και οι διακοπές από τα σχολεία κι έτσι όλα πήγαιναν ρολόι.

Και ερχόταν πάλι η άλλη μεγάλη γιορτή, της Πρωτοχρονιάς, «τάη Βασιλιού». Σε κάποια σπίτια, όπου η κατανάλωση των «αρτοσκευασμάτων» και των γλυκών ήταν μεγάλη, συνεχιζόταν η διαδικασία της επανακατασκευής.
Το βράδυ της Παραμονής για τους μικρούς, αλλά και ανήμερα για τους μεγάλους, επαναλαμβανόταν η εξόρμηση για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.

Κατά την ημέρα αυτή, τόσο την Παραμονή όσο και ανήμερα, βγαίνανε και οι μεγάλοι με τα όργανα, το βιολί, το λαούτο, το σαντούρι, τη λύρα και την τσαμπούνα. Αυτούς, εκτός από τη χρηματική αμοιβή, τους κερνούσανε και κανένα κρασάκι, με τον σχετικό μεζέ. Τα παιδιά τα κερνούσανε μόνο γλυκίσματα, ποτέ κρασί!

Βέβαια στην ημερήσια διάταξη τις ημέρες αυτές ήταν η περίφημη «μπουλιστρίνα». Η μπουλιστρίνα ήταν το δώρο της πρωτοχρονιάς, νόμισμα βέβαια, γιατί πού να βρεθούν τότε τα σημερινά δώρα στα μαγαζιά για να αγοραστούν. Την μπουλιστρίνα, λοιπόν, την περιμέναμε, εκτός βέβαια από την αμοιβή για τα Κάλαντα, από τους συγγενείς, κυρίως, γονείς, θείους, νονούς, και η οποία με μεγάλη χαρά και περηφάνεια έπαιρνε τη θέση της μέσα στο πουγγί, που κρεμόταν από το λαιμό μας.

Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να αναφέρουμε και τους γνωστούς «τύπους» από τους μεγάλους, που ήσαν οι συνηθισμένοι οι οποίοι έβγαιναν για τα Κάλαντα.

Όσο για το φαγητό της ημέρας αυτής, το πιο συνηθισμένο ήταν κρέας με πατάτες στο φούρνο. Σε ποιο φούρνο; Ε, από ό, τι θυμάται «ο Παλιός», τότε οι φούρνοι ήσαν « δημοσίας χρήσεως».

Τουλάχιστο στη Σκάλα και στη Χώρα σπάνιοι ήσαν οι ιδιωτικοί φούρνοι στα σπίτια. Στη Σκάλα, στην εποχή για την οποία μιλάμε, «βασίλευαν» η Κερά - Στάσα του Γαζάου (Μεταξά), προσφυγοπούλα από τη Σμύρνη, το Κερα-Κιουράνη του Κοντού (Μυτιληνιού) και η Κερά Χρυσάνθη του Κούμανη. Στη Χώρα ο Παλιός θυμάται το Κερά - Ρηνώ το Παρίσικο (του Μπρούβα), κόρη του κλασικού τύπου της Χώρας, του Γερο-Παρίση του Γαργάλλη κοντά στο Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής προς το Νιοχώρι. Όσο για τον Κάμπου, σαν αγροτικός οικισμός που ήταν, κάθε σπιτικό είχε το δικό του φούρνο.

Όμως μια και η κλεψύδρα του χρόνου και ο χώρος της εφημερίδας δεν μας επιτρέπουν, όσο κι αν ενδιαφέρουν τους αγαπητούς αναγνώστες, να αναφερθούμε σε περισσότερες λεπτομέρειες, ας περάσουμε σύντομα στην άλλη «πισήμαδη» γιορτή του Δωδεκαημέρου, στα Θεοφάνεια.

Όπως ασφαλώς συμβαίνει και σήμερα στην Πάτμο, τα έθιμα των ημερών αυτών πρέπει να είναι τα ίδια. Η ιδιαιτερότητα είναι στα γλυκά. Τους κουραμπιέδες και τα φοινίκια διαδέχονται τώρα τα «ξεροτή(γ)ανα» και οι «σβίγγοι». Και πάλι Κάλαντα, ειδικά γι αυτή τη γιορτή, τα λεγόμενα «Φώτα» ή «Καλημέρα», που αναφέρονται τώρα στον Ιορδάνη ποταμό, στον Ιωάννη το Βαπτιστή και στη Βάπτιση του Χριστού. Δεν είναι σίγουρος «ο Παλιός», αν και σήμερα εξακολουθούν να λέγονται τα περίφημα Κάλαντα τα «Καλημέρα», που τότε ήσαν το κλασικό ρεπερτόριο των «αείμνηστων» Γερο - Παρίση του Γαργάλλη με το γιο του τον Γιωργό και του Μανόλη του Μπουρνή (κοινώς Ντραντράνια), από τη Χώρα, και του Αντρίκου του Κοσάρη από τη Σκάλα.

Άλλη ιδιαιτερότητα, από καθαρής εκκλησιαστικής πλευράς, που διατηρείται βέβαια και σήμερα ακόμη, είναι η τελετή του Μικρού Αγιασμού την Παραμονή και του Μεγάλου ανήμερα, του ενός μέσα στους ναούς και του άλλου στις πλατείες των τριών οικισμών και την περιφορά του Σταυρού με τον Αγιασμό στα σπίτια από τους παπάδες των ενοριών, την λεγόμενη «Αγιαστούρα».

Και η γιορταστική περίοδος του Δωδεκαημέρου τελειώνει με τη γιορτή του άη Γιάννην και τη λήξη των διακοπών από τα σχολεία, για τους πιτσιρικάδες, που δεν μπορούσαν να καταλάβουν και να χωνέψουν πώς οι όμορφες αυτές μέρες πέρασαν τόσο γρήγορα!....

 

Ο Παλιός
Που θυμήθηκε
μερικά από τα παλιά