Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ε Σ Τ Ο Υ Τ Ο Π Ο Υ Μ Ο Y: Τα εξωκλήσια της Πάτμου και οι επιμελητές τους. Σαν αστέρια που λάμπουν. Σε κορφές, πλαγιές, κοιλάδες, ράχες κι ακρωτήρια.
Από τις Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ε Σ Τ Ο Υ Τ Ο Π Ο Υ Μ Ο Y Της Δέσποινας Βακράτση
ΠΑΤΜΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Έτος 6ο 15 Φεβρουαρίου 2007 Αριθ. 67
Μέρος 1ον
Τα εξωκλήσια της Πάτμου και οι επιμελητές τους. Σαν αστέρια που λάμπουν. Σε κορφές, πλαγιές, κοιλάδες, ράχες κι ακρωτήρια.
Στο μάτι του ήλιου και στου ανέμου το σφύριγμα : Τα εξωκλήσια της πατρίδας μας - φωτεινές γέφυρες - φωτίζουν και παρηγορούν, διαβάτες και πιστούς.
Μια λαμπάδα που καίει, ένα τρεμόσβηστο καντήλι, τα πρόσωπα των αγίων, η μοσχοβολιά του θυμιάματος μαζί με των αγριολούλουδων, η μικρή καμπάνα που ατενίζει το πέλαγος.
Προφήτες, απόστολοι, ευαγγελιστές, άγιοι, μάρτυρες. Τάματα και δάκρυα. Προσευχή κι ελπίδα. Τα μικρά εξωκλήσια, συνεχίζουν να κρατούν και να συντηρούν, μέσα στην πορεία του χρόνου, τις μνήμες : Πρόσωπα και χαμόγελα, κωδωνοκρουσίες κι εορτές, παρακλητικοί κανόνες, εσπερινοί, ευλάβεια και προσευχή, τραγούδια χοροί και καφεδίσματα, αρτοκλασίες και γέλια παιδιών, δροσερή κουβέντα, ρόδινα δειλινά κι αυγές αγιασμένες. Τίποτα δε χάνεται. Όλα είναι εδώ. Κι ο χρόνος ένα αιώνιο παρόν.
Εφέτος, στη γιορτή του Αϊ Χαράλαμπου, παρακολούθησα τον εσπερινό στο Λιβάδι των Καλογήρων κι ένοιωσα, για άλλη μια φορά, την έγνοια των ανθρώπων για τα εξωκλήσια και τις παραδόσεις. Κι έγινε έγνοια μου, να βρω και να γράψω, γι αυτούς που επιμελούνται τα εξωκλήσια. Είναι το ελάχιστο, από την οφειλόμενη τιμή,σ αυτούς που κρατούν τον πρώτο κρίκο, στην αλυσίδα της μνήμης. Παλιά και σήμερα. Είναι βέβαια πιθανόν, κάποιων να χάθηκαν τα ίχνη, μέσα στην άμμο του χρόνου και κάποιους άλλους να μη καταφέρω να τους βρω. Τους τιμούμε με τη σκέψη μας.
Θα ξεκινήσω από τα εξωκλήσια του Απορθιανού Δρόμου: Αϊ Βλάση, Αϊ Σπυρίδωνα, Λαμπρινούσα, Αγία Θεοφανού, Άγιο Ανδρέα, Μεταμόρφωση του Χριστού, Αγία Ευδοκία, Άγιο Θεοδόσιο, Άγιο Χαράλαμπο, κι Αγία Παρασκευή.
Ο Άι Βλάσης, μικρό εκκλησάκι πάνω στον Απορθιανό δρόμο, είναι ιδιοκτησία της Ιεράς Μονής Ιωάννου του Θεολόγου. Την επιμέλεια του Αϊ Βλάση είχε παλιά, η κυρά Λουκία Κουβά από τη Χώρα κι αργότερα η κυρά Σωτηρία Κουτούζου από τη Σκάλα. Όπως λέγεται, επί ημερών τους, νυχθημερόν άναβε το καντήλι του Αϊ Βλάση. Δεν ήθελαν να μένει το εκκλησάκι σκοτεινό. Σήμερα το επιμελείται, με την ίδια έγνοια, η κυρία Κατίνα της Πετρούλας του Κουτούζου, με την οικογένειά της.
O Άγιος Σπυρίδωνας, βρίσκεται πάνω από τον Αϊ Βλάση. Τον επιμελούνταν παλιά η Κυρά Μοσχούδι του Ρουμπινιού. Η κυρά Μοσχούδι, στη γιορτή του Αγίου, ανέβαινε στο εκκλησάκι από νωρίς το απόγευμα για τον εσπερινό, με τον άρτο της φορτωμένο στο γαϊδουράκι. Το βράδυ κοιμόταν εκεί. Από βραδύς επίσης πήγαινε και η οικογένεια Αντωνιάδη. Ήταν άνθρωποι της θάλασσας και διατηρούσαν τράτα. Έτσι κάθε χρόνο πήγαιναν στον Αϊ Σπυρίδωνα, με ένα καλάθι γόπες και μαρίδες. Με το πέρας του εσπερινού και μετά τον καφέ, τις έψηναν, έπιναν και το κρασάκι τους συντροφιασμένα, ως να κοιμηθούν και να ξημερώσει για τη λειτουργία. Την επιμέλεια του εξωκλησιού είχε επίσης, η κυρά Παναγιώτα Νικητάκη του Βάσου, και μετά την ανέλαβε, η κυρά Κυριακή Ματθαίου με τον άνδρα της τον κυρ Μαθιό.
Η Λαμπρινούσα ή Λαμπρινού, κοντά στο χείμαρρο Περδικάρη, κτίστηκε προς τιμή της Ζωοδόχου Πηγής. Την επιμέλειά του είχε παλιά, η κυρά Χρουσώ Μουλιάτη. Πρωί – πρωί ανέβαινε η κυρά Χρουσώ στη Λαμπρινούσα. Μέλημά της ν’ ανάψει τα καντήλια και να θυμιάσει. Τα απογεύματα, ανέβαινε και πάλι, συντροφιά με την κυρά Μαριώ Παπαδέλια, τον κυρ Πέτρο Πούλο, τον κυρ Σταυρή Πούλο, την κυρία Θεολογία Κάνδρου. Οι άνθρωποι της Εξώσκαλας τιμούσαν πάντα τη Λαμπρινούσα. Στο εξωκλήσι ανέβαινε επίσης και η κυρά Κατερινιώ του Ευγενικού, Την θυμάμαι, λεπτή και σβέλτη παρά τα χρόνια της, ν’ ανεβαίνει τον ποταμό του Περδικάρη. Ένα απόγευμα που τη συνάντησα, πήγα μαζί της ως τη Λαμπρινούσα, και είχα την τύχη να παρακολουθήσω όλη τη Λειτουργία του Εσπερινού, που γεμάτη κατάνυξη έψαλε μόνη της. Σήμερα την επιμέλεια έχει, η κυρά Σπερατζώ Πούλου, με τη βοήθεια της κυρίας Κλειώς Ροδίτη και της κυρίας Φρατζέσκας Πούλου, η δε κυρία Σταματία Πέτρη, κάθε μέρα σχεδόν, ανεβαίνει τη ράχη, κι ανάβει τη λαμπάδα της στη Λαμπρινούσα.
Η Αγία Θεοφανού, παλιό εκκλησάκι στον ομώνυμο όρμο, λέγεται πως είναι εποχής του Οσίου Χριστοδούλου. Παλιά ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Γρύλλη, αργότερα της κυρά Κατερινιώς Κάππου, η οποία και το ανακαίνισε, και σήμερα του κυρίου Λούκα Λιάπη. Η παλιά εικόνα της Αγίας Θεοφανούς, εκλάπει πριν 30 περίπου χρόνια και σήμερα εικάζεται πως βρίσκεται, μετά από αναζητήσεις, στην Κωνσταντινούπολη. Το εκκλησάκι επιμελούνται, η κυρία Σταματία Κάβουρα και η κυρία Ασημίνα Μαραβέλια. Αρωγός στις προσπάθειές τους είναι ο κύριος Δημήτρης Μιχελής.
Ο Άγιος Ανδρέας, μαζί με την Μεταμόρφωση του Χριστού, είναι κτισμένα κι αυτά, στον όρμο της Αγίας Θεοφανούς. Ο Άγιος Ανδρέας, κτίστηκε περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Μαθά, αργότερα της οικογένειας Παγκώστα και σήμερα της οικογένειας Καλαϊτζή. Ο Χριστός, είναι ιδιοκτησία της Ιεράς Μονής και κτίσθηκε κατά πληροφορίες, το 1814, μετά από εντολή του πλοιάρχου Εμμανουήλ Κουνέλη, ο οποίος όντας ασθενής και βρισκόμενος στον όρμο της Αγίας Θεοφανούς, άφησε παραγγελία να κτισθεί το εξωκλήσι. Κατ’ άλλες πληροφορίες συμπατριωτών μας, κτίσθηκε, ή το πιθανότερο, ανακαινίσθηκε, από τον κυρ Δημήτρη Βακράτση με βοηθό τον αδελφό του, κυρ Γρηγόρη Βακράτση, το γένος Πετράντη. Ο κυρ Δημήτρης Βακράτσης επιμελούνταν και το εκκλησάκι. Αργότερα την επιμέλεια είχε, και για τα δύο εκκλησάκια, η κυρά Δέσποινα Κοτσάνη. Σήμερα την επιμέλεια συνεχίζει να έχει η οικογένεια της, με τον κυρ Μανώλη Κοτσάνη και τις κόρες του κυρία Ρούλα Πούλου και κυρία Ευδοκία Γιαμαίου.
Την Αγία Ευδοκία, νεόκτιστο εκκλησάκι στην Απαλωνιά, ιδιοκτησία της οικογένειας Θεοδοσίου, επιμελούνταν ο ευγενικός κι ακούραστος κυρ Δαμιανός Θεοδοσίου και σήμερα η κυρά Ευδοκία Θεοδοσίου.
Ο Άγιος Θεοδόσιος, λίγο πιο κάτω, νεόκτιστο εκκλησάκι, ήταν ιδιοκτησία της κυρά Λευτερώς Κανιαρού και το έκτισε ο κυρ Μάρκος Παππάς. Επιμελητές του σήμερα, η κυρά Ουρανία Κλεούδη και ο κύριος Γιώργος Παππάς.
Ο Άγιος Χαράλαμπος, νεόκτιστο εκκλησάκι κι αυτό, είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Μικέλη. Η εικόνα του Αγίου Χαράλαμπου είναι παλιά, ανήκε δε στον κυρ Γεώργιο Μικέλη, πατέρα του κυρ Αναστάση Μικέλη, ο οποίος και έκτισε το εκκλησάκι Αργότερα ανακαινίστηκε από τα αδέλφια του, Αναστασία, Νικόλα, Μανώλη, Χαράλαμπο και τον γιο του Νικόλα, κύριο Γιώργο Μικέλη. Αρωγός επίσης στις προσπάθειές τους στάθηκε, κυρ Λούκας Κάνδρος. Την επιμέλεια του εξωκλησιού έχουν σήμερα, η κυρία Εύα Ευαγγέλου και η κυρία Στασούλα Γρύλλη.
Τέλος, η Αγία Παρασκευή, παλαιότατο εκκλησάκι πάνω στον ομώνυμο λοφίσκο, είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Βάλβη. Παλιά την επιμέλεια είχαν οι κόρες Κρητικού, το γένος Ντούντα, Μαριγώ Φιλιώ και Κατίνα. Έρημο το εκκλησάκι, ανακαινίσθηκε με την επιμέλεια της οικογένειας Καραλή και από τις δωρεές του κόσμου. Επί 60 χρόνια, από ηλικίας16 χρονών και ως σήμερα, το εκκλησάκι, επιμελείται με περισσή έγνοια, η κυρία Κλεάνθη Καραλή. Για βοηθό της είχε το κερά Αγγελινιώ Στράτα, την αξέχαστη κι αγαπητή κερά Αγγελινιώ του Κοσσολάτου. Αρωγοί επίσης στάθηκαν, ο κυρ Θοδωρής Καραλής, κυρ Γιώργος Καραλής, ο κυρ Νικολιός Βακράτσης και ο κυρ Γιάννης Θέμελης.
Διανύουμε την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μέρες καθαρμών και περισυλλογής. Σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, ήδη διαβήκαμε τους Β Χαιρετισμούς.
Τους πρώτους τους παρακολούθησα στο εκκλησάκι του Αγίου Νεκταρίου, στα Λουκάκια. Σε ατμόσφαιρα κατανυχτική, με λιγοστούς πιστούς, και χοροστατούντος του Ηγουμένου της Ιεράς Μονής, κ.κ.Αντύπα και ιερέων μοναχών.
Να είστε καλά, όπου γης.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: H Δέσποινα Βακράτση κυκλοφόρησε το βιβλίο της H Πάτμος Χθες και Σήμερα «Η ΠΑΤΜΟΣ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ», το οποίο εκτός από την Ιστορία και τη Λαογραφία της Πάτμου, πραγματεύεται γύρω από τη Μυθολογία, την Αρχαιολογία, την Τέχνη και την Παράδοση.
Πωλείται στα βιβλιοπωλεία.
