Ιστορική στιγμή στη Νίκαια: Πάπας και Βαρθολομαίος απήγγειλαν από κοινού το «εκ του Πατρός εκπορευόμενον» – Το μήνυμα και η σημασία του

Πάπας Λέων ΙΔʼ και Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος βρέθηκαν για πρώτη φορά μαζί — και μάλιστα στην αρχαία Νίκαια της Βιθυνίας (σημερινό İznik, Τουρκία) — για να τελέσουν κοινή προσευχή και προσκύνημα με αφορμή την 1.700ή επέτειο από τη Α’ Οικουμενική Σύνοδος του 325 μ.Χ.

 

Η τελετή έλαβε χώρα στον αρχαιολογικό χώρο όπου βρίσκονται τα ερείπια της βασιλικής του Άγιος Νεόφυτος — δηλαδή πολύ κοντά στο σημείο όπου είχε συγκληθεί η Σύνοδος. Στην κοινή προσευχή συμμετείχαν όχι μόνο ο Πατριάρχης και ο Πάπας, αλλά και εκπρόσωποι άλλων χριστιανικών Ομολογιών, γεγονός που υπογράμμισε τον διαχριστιανικό χαρακτήρα της εκδήλωσης. Η επιλογή να γίνει αυτή η συνάντηση στη Νίκαια δεν είναι τυχαία — η πόλη είναι το «σύμβολο» της ενότητας του Χριστιανισμού, καθώς εκεί συγκροτήθηκε το αρχικό Σύμβολο της Πίστεως που αποδέχονται οι περισσότερες παραδόσεις.

 

Σε μία κίνηση υψηλού συμβολισμού, ο Πάπας Λέων ΙΔ’ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απήγγειλαν από κοινού στη Νίκαια της Βιθυνίας το Σύμβολο της Πίστεως χρησιμοποιώντας τη διατύπωση «το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον» — δηλαδή χωρίς το περίφημο Filioque («και εκ του Υιού»), που αποτέλεσε έναν από τους βασικότερους λόγους του Μεγάλου Σχίσματος μεταξύ Ανατολής και Δύσης.  

 

Η επιλογή αυτή, στον ακριβή τόπο όπου πριν από 1.700 χρόνια συγκλήθηκε η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος και διαμορφώθηκε ο πυρήνας του Συμβόλου της Πίστεως, δεν είναι απλώς μια τυπική προσευχή: είναι μήνυμα θεολογικής νηφαλιότητας, ιστορικής αυτοσυνειδησίας και εκκλησιαστικής προσέγγισης.

 

Το γεγονός

Η κοινή προσευχή τελέστηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας, παρουσία αντιπροσωπειών από διάφορες χριστιανικές ομολογίες, στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 1.700 χρόνια από την Α΄ Σύνοδο.

Το σημείο που ξεχώρισε — και σχολιάστηκε ευρύτερα — ήταν η απλή, αρχαία, οικουμενική διατύπωση της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος. Ο Πάπας ακολούθησε την ορθόδοξη και συνοδική εκδοχή, όπως αυτή απαγγέλλεται από τον 4ο αιώνα.

 

Η στιγμή αυτή προκάλεσε συγκίνηση, καθώς:

ήταν η πρώτη φορά που Πάπας και Οικουμενικός Πατριάρχης επαναλάμβαναν την αρχική Νικαιακή διατύπωση στην ίδια τη Νίκαια, σηματοδότησε μια συμβολική υπέρβαση μιας διαίρεσης που κρατά επί μία χιλιετία, και έδειξε προθυμία σύγκλισης σε επίπεδο κοινής παράδοσης.

 

Γιατί είναι τόσο σημαντικό το “εκ του Πατρός εκπορευόμενον”

Το θέμα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος είναι κεντρικό στη θεολογία της Τριάδας.
Για την Ορθόδοξη Εκκλησία, το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται μόνο από τον Πατέρα, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Α΄ Συνόδου.
Η δυτική Εκκλησία πρόσθεσε αργότερα το “Filioque”, το οποίο θεωρήθηκε μονομερής αλλοίωση του Συμβόλου.

 

Έτσι, όταν ο Πάπας επαναλαμβάνει την αρχική φράση:

αναγνωρίζει την καθολικότητα της συνοδικής διατύπωσης του 325 μ.Χ.
αποδέχεται ότι στις κοινές προσευχές εφαρμόζεται η κοινή παράδοση
στέλνει μήνυμα ότι ο διάλογος μπορεί να γίνει στη βάση της ιστορικής πίστης
Δεν σημαίνει αλλαγή δόγματος της Ρώμης. Σημαίνει όμως σεβασμό στην κοινή ρίζα και διάθεση συμφιλίωσης.

 

Η θεολογική και εκκλησιαστική διάσταση
Η κοινή χρήση της αρχαίας διατύπωσης:

αμβλύνει ένα από τα “σκληρά” σημεία διαφωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης,

επανεντάσσει τη θεολογική συζήτηση στην κοινή πατερική βάση,

δείχνει ότι η ενότητα δεν απαιτεί δογματική σύγχυση, αλλά σεβασμό στην κοινή παράδοση,

αποτελεί μια “χειρονομία ενότητας” χωρίς θεολογική υποχώρηση,

και επαναφέρει το μήνυμα ότι το Σύμβολο της Πίστεως είναι κτήμα όλης της Εκκλησίας, όχι μιας μόνο παράδοσης.

 

Το μήνυμα των δύο ηγετών

Και οι δύο επικεφαλής υπογράμμισαν ότι η Νίκαια δεν είναι απλώς τόπος μνήμης· είναι ο τόπος από όπου μπορεί να ξεκινήσει μια νέα γλώσσα συνεργασίας και όχι αντιπαράθεσης.

Η κοινή απαγγελία του Συμβόλου ήταν το πιο ισχυρό μέρος της τελετής. Δεν ήταν απλώς τελετουργία, αλλά ένα συνειδητό θεολογικό βήμα: να σταθούν πλάι – πλάι στο ίδιο κείμενο που στάθηκαν οι Πατέρες πριν από 17 αιώνες.

 

Τι δεν σημαίνει
Δεν καταργούνται οι δογματικές διαφορές.

Δεν υπάρχει “ένωση Εκκλησιών”.

Δεν αλλάζει το καθολικό δόγμα του Filioque στη Δύση.

 

Αλλά:

 

επανέρχεται η κοινή βάση της πρώτης χιλιετίας,
αναγνωρίζεται η βαρύτητα της συνοδικότητας,
και ανοίγει χώρος για διάλογο χωρίς συγκρούσεις.

 

Η Νίκαια έγινε — ξανά — τόπος όπου γράφεται ιστορία. Ο Πάπας και ο Πατριάρχης δεν έκαναν απλώς μια κοινή προσευχή· επέλεξαν συνειδητά να ομολογήσουν την αρχαία πίστη με την αρχική, αδιαστρέβλωτη διατύπωση: «εκ του Πατρός εκπορευόμενον». Σε μια εποχή διχασμού, αυτό το κοινό “Πιστεύω” λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι, πριν από τις διαφορές, υπάρχει μια κοινή ρίζα — και ότι η ενότητα μπορεί να αρχίσει από εκεί όπου ξεκίνησαν όλα.

 

Το μήνυμα Οικουμενικού Πατριάρχη και Πάπα

«Επιστρέφουμε σε αυτό λίκνο της χριστιανικής πίστης», ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία του ο Οικουμενικός Πατριάρχης, στέλνοντας παράλληλα ένα μήνυμα ενότητας και νίκης της πίστης και της Αλήθειας. Ακόμη πρόσθεσε «Ας ακούσουμε όλες τις φωνές των πιστών για ενότητα».

«Είμαστε βαθιά συγκινημένοι που όλοι σας ανταποκριθήκατε θετικά στην ταπεινή πρόσκλησή μας να τιμήσουμε με αυτό το κοινό προσκύνημα τη μνήμη και την κληρονομιά της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου που πραγματοποιήθηκε εδώ, στη Νίκαια, πριν από χίλια επτακόσια χρόνια. Παρά τα τόσα που μεσολάβησαν ανά τους αιώνες και όλες τις αναταραχές, τις δυσκολίες και τις διαιρέσεις που έφεραν, προσεγγίζουμε αυτή την ιερή επέτειο με κοινή ευλάβεια και κοινό αίσθημα ελπίδας» είπε ο κ.κ. Βαρθολομαίος, επισημαίνοντας ότι δεν έχουμε συγκεντρωθεί εδώ απλώς για να θυμηθούμε το παρελθόν, αλλά «για να δώσουμε ζωντανή μαρτυρία της ίδιας πίστης που εξέφρασαν οι Πατέρες της Νίκαιας».

 

Από πλευράς του ο Πάπας ευχαρίστησε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο για τη «μεγάλη σοφία και προνοητικότητά» του στην πρόσκληση των ηγετών των Εκκλησιών να γιορτάσουν μαζί αυτήν την σημαντική επέτειο. Επίσης, εξέφρασε την εκτίμησή του στους Προκαθήμενους των Εκκλησιών και στους Αντιπροσώπους των Χριστιανικών Οικουμενικών Κοινοτήτων για τη συμμετοχή τους στην εκδήλωση.

 

Ο Πάπας Λέων ΙΔ’ υπενθύμισε ότι η Σύνοδος της Νίκαιας πραγματοποιήθηκε το 325 μ.Χ., σημειώνοντας πως προσκαλεί όλους τους Χριστιανούς, ακόμα και σήμερα, να αναλογιστούν ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός για εμάς προσωπικά.

 

ΠΗΓΗ: tanea.gr