Παρακάτω η συνέντευξη του Ζέφυρου Καυκαλίδη στη Σμαράγδα Μουλιάτη.

Επίσης,η ομιλία του Ζέφυρου Καυκαλίδη για τον Εμμανουήλ Ξάνθο στην Πάτμο, με όλα τα συμπληρωματικά της δημοσιευθείσας μελέτης του με τίτλο ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ, ΜΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΠΟΥΔΗ. (ομιλία που δόθηκε στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων στις 18.5.2018 - σε διαφοροποιημένη μορφή και δομή, στη Νήσο Πάτμο στις 17.6.2018).  

 

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Θέλω να ευχαριστήσω
• τον φίλο Ματθαίο Μελιανό για τα τιμητικά για το πρόσωπό μου εισαγωγικά της ομιλίας λόγια του.
• τον αγαπητό Θεολόγο Γρύλλη, ο οποίος μας παραχώρησε την αίθουσα του όμορφου ξενοδοχείου του,
• την Ιερά Μονή της Νήσου μας που έθεσε υπό την αιγίδα της την ομιλία αυτή και τον πατέρα Σεραφείμ που βρίσκεται μαζί μας απόψε.
• και όλους εσάς που ήρθατε να ακούσετε λίγα λόγια για ένα από τα επιφανέστερα μέλη της Πάτμου, αλλά και της πατρίδας μας. Έναν άνθρωπο που αναλώθηκε για την ελευθερία και πέθανε πάμπτωχος.

Ο Τρόμος των διαλέξεων και λίγα λόγια για μια καλώς εννοούμενη ομιλία.

Επειδή γνωρίζω, αγαπητοί φίλοι και φίλες, ότι οι περισσότεροι από σας όταν πηγαίνετε να ακούσετε μια διάλεξη, αναρωτιέστε για πόση ώρα ο τύραννος ομιλητής θα σας καθηλώσει στις καρέκλες σας, θα ήθελα να σας έλεγε λίγες σκέψεις μου σχετικά με αυτό το ζήτημα.
Αυτός που σκοπεύει να δώσει μια επιτυχημένη ομιλία, στο ευρύτερο μη- εξειδικευμένο κοινό, πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του τα ακόλουθα:
• Η ομιλία να εκφωνείται από στήθους και να μη διαβάζει ο ομιλητής από το χειρόγραφο. Είναι προτιμότερο να ξεχνά ορισμένα πράγματα που πρόβλεψε από το να οδηγήσει τους ακροατές σε ατέρμονα χασμήματα.
• Η ομιλία δεν πρέπει να ξεπερνά τα τριάντα με σαράντα πέντε λεπτά. Η διάρκεια αυτή δείχνει τον σεβασμό του ομιλητή προς το κοινό του.
• Να υπάρχει αυξομείωση της φωνής, παύσεις και επανεκκινήσεις. Η θεατρικότητα του λόγου κρατά το κοινό σε εγρήγορση
• Απλή και κατανοητή γλώσσα και σχολιασμός διαφόρων γεγονότων, τα οποία άπτονται της ιδιωτικής ζωής των προσώπων στα οποία αναφέρεται. Αυτό βοηθά στο να κρατήσει αμείωτη την προσοχή του κοινού. Το διάνθισμα της ομιλίας με προσωπικές ιστορίες, βοηθά στη λειτουργία ταύτισης/προβολής εκ μέρους του ακροατή.
• Εξειδικευμένες αναφορές, οι οποίες θα αποτείνονται σε όσους γνωρίζουν το θέμα βαθύτερα, αν και απαραίτητες, δεν πρέπει να πλατειάζουν.

Μια απαράδεκτη και κακώς αιτιολογημένη άρνηση των τοπικών δημοτικών αρχόντων.
Αλλά δεν μπορώ παρά να τονίσω ότι αυτή η εκδήλωση έγινε αποκλειστικά από ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι επίσημες αρχές του τόπου, οι εκπρόσωποι των δημοτικών αρχόντων, όχι μόνον αδιαφόρησαν, αλλά με θλιβερότατο τρόπο αρνήθηκαν ακόμα και να συζητήσουν την προσπάθεια αυτή, για να μη πω ότι την απέρριψαν ολοκληρωτικά. Και θα γίνω πιο συγκεκριμένος. Οι εκπρόσωποι των πνευματικών δραστηριοτήτων του Δήμου, αρνήθηκαν και πέρυσι και φέτος, με τη ίδια αυτολεξεί δικαιολογία, σε επιστολή τους τον Μάιο του 2017 και προφορικά τον Ιούνιο του 2018. Η δικαιολογία, λίγο πολύ, ήταν ότι οι Πάτμιοι είναι απασχολημένοι με τον τουρισμό και ότι δεν έχουν χρόνο να παρακολουθήσουν αυτή την εποχή (προς τα τέλη Σεπτεμβρίου) διαλέξεις τέτοιου είδους. Την επιστολή αυτή την κρατώ στα αρχεία μου ως μνημείο ύψιστης ευφυΐας και εθνικής αυτογνωσίας.

Αλλά ένας λαός που δεν έχει χρόνο να γνωρίσει το παρελθόν του, σίγουρα θα έχει χάσει το χρόνο του μέλλοντός του. Αλλά ας έρθουμε στο προκείμενο. 

Πηγές της αποψινής ομιλίας.

Τα λίγα λόγια τα συνοπτικά που θα σας πω απόψε για τη ζωή και τη δράση του Ξάνθου, πηγάζουν από τα δημοσιευθέντα ιδιόγραφα κείμενά του ήτοι:

• Έκθεσις Ανωνύμου, 1833
• Υπόμνημα, 1835
• Απολογία, 1837
• Αναφορά προς Εθνική Συνέλευση, 1843
• Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, 1845
• Γνωρίζουμε, επίσης, ότι όσο ο Ξάνθος περιπλανιόταν στις ηγεμονίες για τις ανάγκες της Φιλικής Εταιρείας, τα έγγραφά του τα φύλαγε η γυναίκα του Σεβαστή. Σε μια επιστολή της προς αυτόν, τον Μάρτιο του 1822, αναφέρει μεταξύ άλλων: «μείνε ήσυχος και δια τα χαρτιά σου, εγώ τα έχω ωσάν φυλακτά». Το αρχείο αυτό διασώθηκε και εντοπίστηκε το 1991 στη Σάμο και διαπιστώθηκε ότι πράγματι ανήκε στον πάτμιο φιλικό. Πρόκειται για το Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου εκ του οποίου τέσσερις τόμοι εκδόθηκαν από την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος μαζί με μία έκδοση 27 επιστολών της γυναίκας του Σεβαστής. Το πλούσιο αυτό υλικό που καλύπτει την περίοδο από το 1813 έως το θάνατό του το 1851 φωτίζει κάπως και την προσωπική του ζωή.

 Ο βασικότατος ρόλος του Ξάνθου στα πλαίσια της δραστηριοποίησης της Φιλικής Εταιρείας.

Να μη ξεχνάμε ότι χάριν του Ξάνθου και των γραπτών που μας άφησε, έχουμε μια έστω μερική γνώση περί του πως ξεκίνησε και εξελίχθηκε η φιλική εταιρεία. Ο Ξάνθος έλαβε μέρος στα σπουδαιότερα γεγονότα της Φιλικής Εταιρείας:
• Αυτός είδε και μίλησε και πρότεινε στον Καποδίστρια την αρχηγία της Επανάστασης που εκείνος απέρριψε.
• Αυτός έρχεται σε επαφή, στα τέλη του 1817, με τον Άνθιμο Γαζή στην Κωνσταντινούπολη (που ερχόταν από την Οδησσό και πήγαινε στις Μηλιές), προετοιμάζοντας την κίνηση της εταιρείας από την Οδησσό στην Πόλη που πραγματώθηκε το 1818
• Αυτός την πρότεινε στη συνέχεια στον Αλέξανδρο Υψηλάντη
• Αυτός υπήρξε ο στενότερος συνεργάτης του στη διάρκεια της προετοιμασίας αλλά και στην εκστρατεία του δυστυχισμένου πρίγκιπα.
• Αυτός μας άφησε κατάλογο των φιλικών (που μαζί με εκείνον του Σέκερη και του Φιλήμονος μας δίνουν, λίγο πολύ, έναν κάποιο κατάλογο ονομάτων)
Να μην ξεχνάμε ότι ο Σκουφάς πέθανε πριν την έναρξη της Επανάστασης και ο Τσακάλωφ αρνήθηκε να γράψει οτιδήποτε σχετικό. Να λάβουμε υπόψη μας ότι στις 14 Σεπτεμβρίου του 1814, ημερομηνία γέννησης της Εταιρείας των Φιλικών, οι τρεις εμπνευστές της ήταν:
• 35 χρονών ο Νικόλαος Σκουφάς,
• 24 ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και
• 42 ο Εμμανουήλ Ξάνθος.

Μία ενδιαφέρουσα επιστολή των απογόνων της οικογενείας Ξάνθου.

Και σε αυτό το σημείο πρέπει να ευχαριστήσω τον φίλο μου Δημήτρη Καλαϊτζή, ο οποίος μόλις προ ημερών, μου παρουσίασε μία επιστολή Έλληνος εκ Τουρκίας, ο οποίος είναι απόγονος της οικογενείας Ξάνθου. Στην επιστολή αυτή, γραμμένη στα αγγλικά, αναφέρεται ότι πολλά γράμματα του Ξάνθου καθώς και μια προσωπογραφία – ελαιογραφία, η οποία τον παρίστανε την εποχή της Φιλικής Εταιρείας, καταστράφηκαν κατ εντολή της προμάμμης του – προφανώς για να μην πέσουν στα χέρια των οθωμανικών αρχών. Η επιτολή αυτή έχει μεγάλο ενδιαφέρον, διότι περιγράφει τις μετακινήσεις των απογόνων ενός κλάδου της οικογένειας Ξάνθου, μετακινήσεις που στην ουσία εκφράζουν την αιώνια ανακύκλωση των ελληνικών πληθυσμών στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.

Τα αγάλματα στην πλατεία Κολωνακίου (πλατεία φιλικής εταιρείας).
Λόγω γειτνίασης, περνώ τακτικά από την πλατεία Κολωνακίου ή άλλως πλατεία Φιλικής εταιρείας και το βλέμμα μου πέφτει, κάποτε συνειδητά και άλλοτε μη συνειδητά, στις προτομές των φιλικών. Αυτά που συμβαίνουν με τις προτομές των φιλικών είναι πραγματικά αντάξια ταχυδακτυλουργικής τέχνης ή μάλλον μαγικής εικόνας. Άλλοτε εξαφανίζεται ο Ξάνθος και εμφανίζεται ο Αναγνωστόπουλος, άλλοτε μετατίθεται στα μετόπισθεν της πλατείας για να δώσει τόπο στην προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη κ.λ… Αυτό που συμβαίνει στην πλατεία δείχνει και την σύγχυση στο μυαλό των νεοελλήνων δημοτικών αρχόντων.

Το άγαλμα του Ξάνθου και ο Σκεύος Ζερβός.

Όταν το 1930 η Ελλάδα ετοιμαζόταν να γιορτάσει την επέτειο της πρώτης εκατονταετηρίδας της ελευθερίας της, ο εθνικός αγωνιστής, ο Καλύμνιος γιατρός και εθνικός ευεργέτης Σκεύος Ζερβός, προτείνει στους Δωδεκανησίους να συνεισφέρουν ώστε να κατασκευαστεί άγαλμα του Εμμανουήλ Ξάνθου. Πράγματι παρ όλον που οι Αιγυπτιώτες Δωδεκανήσιοι ζήτησαν να αναλάβουν τον έρανο για το ποσό που χρειαζόταν, το ποσό που συγκεντρώθηκε τελικά δεν ξεπερνούσε τις 100 λίρες. Ο Ζερβός τότε καταβάλει άλλες 100 εξ ιδίων και το άγαλμα του Ξάνθου, που βρίσκεται σήμερα στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας (πλατεία Κολωνακίου), ολοκληρώνεται από πεντελικό μάρμαρο. Στα πλευρά του αγάλματος, κατόπιν επιμονής του, χαράσσονται τα ονόματα των δώδεκα νησιών. Η Ιταλία όμως, με επίσημες διακοινώσεις και απειλές, απαιτεί την απάλειψη τους και η ελληνική κυβέρνηση υποτάσσεται. Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης εξηγείται, παρ όλα αυτά, από τα ισχύοντα την εποχή εκείνη διπλωματικά και στρατηγικά δεδομένα.

Η προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην πλατεία Κολωνακίου και η προτομή του Ξάνθου και των λοιπών φιλικών.
Το 2014, που εορτάστηκαν τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας έγινε, με κάθε επισημότητα, η τοποθέτηση της προτομής του Αλέξανδρου Υψηλάντη από τον Βαγγέλη Μαρινάκη στην πλατεία Κολωνακίου. Είναι σωστή η σειρά με την οποία έχουν τοποθετηθεί οι προτομές και εάν όχι ποιος ο λόγος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Υψηλάντης υπήρξε ο αρχηγός της ΦΕ, αλλά οι εμπνευστές και άοκνοι προπαρασκευαστές της υπήρξαν τρεις. Σήμερα η προτομή του Ξάνθου είναι, καθώς κατερχόμαστε, στα δεξιά της πλατείας χωρίς καν να υπάρχει όνομα που να δείχνει ποιόν αντιπροσωπεύει η εν λόγω προτομή (!) Απέναντι και στα αριστερά στέκει η άλλη φυσιογνωμία, εκείνη του Αναγνωστόπουλου. Αναγνωστόπουλος ο μεγαλύτερος πολέμιος του Ξάνθου ακόμα και μετά θάνατον! Πελοποννήσιοι εναντίον Δωδεκανησίων κ.τ.λ. Ο αιώνιος φαγωμός! Και ο πόλεμος των προτομών άρχισε στις αρχές του 1990 και δεν νομίζω ότι θα τελειώσει σύντομα. Αλλά ας δούμε τα αίτια αυτής της διαμάχης που μας γυρίζει πίσω 200 τόσα χρόνια…

Η κατασυκοφάντηση του Ξάνθου
Η ελληνική κακοδαιμονία του φθόνου δεν εφείσθη του Ξάνθου, όπως είπε και ο Κωστής Παλαμάς στα εγκαίνια της προτομής του, από τον Σκεύο Ζερβό το 1930. Ο Αναγνωστόπουλος τον διέσυρε ψευδώς μέσω του ιστορικού Φιλήμονος. Οι κατηγορίες που του προσήψε ήταν οι ακόλουθες:
Υπήρξε καταχραστής των περιουσιακών στοιχείων της Φιλικής Εταιρείας. Το να κατηγορεί ο Αναγνωστόπουλος τον Ξάνθο για σπατάλη ήταν όχι μόνον υπερβολικό αλλά και κακοήθες. Ο Κανδηλώρος θέτει το ζήτημα της «σπατάλης» του Ξάνθου ως εξής: Θα έπρεπε ο Ξάνθος να πει: Μάλιστα κύριοι! Ήμουν απλούς εμποροϋπάλληλος και οικογενειάρχης. Με υποχρεώσατε να αφήσω την εργασία μου δια να εργασθώ για την πατρίδα. Έπρεπε λοιπόν και οφείλατε να τρέφετε και εμέ και την οικογένειά μου. Εγώ δεν ήμουν Σέκερης και Κουμπάρης και Βαρβάκης. Ο διακονών εν τω ναώ εκ του ναού τραφήσεται…. Το ίδιο ίσχυε και για τους περισσότερους φιλικούς που εγκατέλειψαν τα πάντα. Και βέβαια ξοδεύτηκαν χρήματα και έγιναν καταχρήσεις, αλλά ήταν μοιραίο να γίνουν. Και ακόμα: Όταν η επανάσταση στις Ηγεμονίες απέτυχε, πολλοί άρχισαν να κατηγορούν τους Φιλικούς περί σπατάλης και καταχρήσεων. Άλλα στην ουσία οι αιτιάσεις που εκτοξεύονταν εναντίον τους ήταν κατά μέγα μέρος αβάσιμες. Όλοι οι διαχειρισθέντες τα οικονομικά έμειναν και πέθαναν φτωχοί. (Κανδηλώρος)
• Δεν ήταν το τρίτο ιδρυτικό μέλος διότι δεν βρισκόταν καν στην Οδησσό το 1814. Οι κατηγορίες αυτές έχουν πλήρως διαψευσθεί από τον ιστορικό Φιλήμονα και από νεώτερες έρευνες
• Ήταν ερωτομανής και ρέμπελος και γυναικάς κ.λ…. Ιδού τι γράφει μια επιστολή της Σεβαστής : «Μάτια μου Μανολάκη, αχ αν μπορώ και τώρα πάλιν να σε ονομάζω μάτια μου, ας σε είπω όμως τα βάσανά μου, αι είκοσι χιλιάδες ρούβλια, τας οποίας με άφησες, ετελείωσαν, είναι κάμποσος καιρός και πάσχω μεγάλην στενοχώριαν, μάτια μου Μανολάκη, γνωρίζετε πως ζωοτρέφω τόσα στόματα και φορέματα, με είπες ότι θα να μου στείλης χαρτζιλίκι, αλλά τώρα κάμνεις τον κουφόν, εγώ σου έγραψα τόσα γράμματα, μα απάντησιν δεν έχω, το ξεύρω κάθεσαι αυτού και γλεντίζεις με τες ερωμένες σου, εγώ τα έμαθα, τα έμαθα και τα κάδρα τους ακόμη κρατείς επάνω σου, σε ρίχνω εις τον θεόν και ο θεός θα να σε παιδεύση».
Ο Φιλήμων ανακάλεσε όλες αυτές τις ασύστολες κατηγορίες αργότερα μέσω των εφημερίδων, αλλά και του έργου του σχετικά με την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. 

Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΦΤΕΙ ΣΕ ΔΥΣΜΕΝΕΙΑ
Εμμανουήλ Ξάνθος, Φιλική Εταιρεία και Ελληνική Επανάσταση.

Ένας από τους πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας, και κατ επέκταση της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Τονίζουμε το «κατ’ επέκταση της Ελληνικής Επανάστασης» διότι αυτή είναι μια πραγματικότητα η οποία συγκαλύφθηκε. Το ότι ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την επανάσταση το αποδεικνύει, μεταξύ άλλων, και η παρουσία πολλών από τους φιλικούς στη διάρκεια του αγώνα (Δημήτριος Υψηλάντης, Θέμελης, Παπαφλέσσας, ο ίδιος ο Ξάνθος κ.α.). Λίγα λόγια, ωστόσο, γι αυτό το ζήτημα είναι απαραίτητα.

Και όμως ακόμα και να προφέρεις το όνομα «Φιλική Εταιρεία» ήταν απαγορευμένο. !!!
Κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τη λήξη της επανάστασης, το όνομα της ήταν σχεδόν απαγορευμένο. Ποιοι άραγε λόγοι ώθησαν σ αυτή την απόλυτη απόρριψη; Βασικά ορισμένοι κορυφαίοι διανοούμενοι όπως ο Κοραής και ο Μαυροκορδάτος και Ιγνάτιος (δυτικόστροφοι που ζούσαν στο εξωτερικό), αλλά και ο ίδιος ο Καποδίστριας, δεν ήθελαν, για το καλό της πατρίδας, να συσχετιστεί η επανάσταση με ανατρεπτικές μυστικές εταιρείες όπως των Ιακωβίνων της Γαλλίας και Καρμπονάρων της Ιταλίας (βλ. Φιλήμων).

Στρούτζας και Καποδίστριας προσπαθούν να πείσουν τον τσάρο Αλέξανδρο με νομικό επιχείρημα ότι η ΦΕ δεν ήταν τρομοκρατική.
Η ΦΕ και κατ επέκταση η επανάσταση ήταν ένα πολύ πιο πολύπλοκο φαινόμενο απ ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Από το έργο του Αλέξανδρου Στρούτζα, , γνωρίζουμε ότι ο Καποδίστριας, αλλά και ο ίδιος ο σύμβουλός του Στρούτζας, προσπάθησαν να διαχωρίσουν στα μάτια του αυτοκράτορος Αλέξανδρου της Ρωσίας τη ΦΕ και το κίνημα του Υψηλάντη από την ίδια την Επανάσταση. Ο Στρούτζας μάλιστα προσπάθησε να δείξει πως η ΦΕ δεν είχε καμία σχέση με τους Ιακωβίνους των Παρισίων ούτε κατευθυνόταν από αυτούς, αλλά ήταν η λογική κατάληξη της επιθυμίας ενός έθνους να απελευθερωθεί από έναν παράνομο ηγεμόνα, τον Σουλτάνο. Οι έλληνες δεν στρέφονταν εναντίον της αρχής της νομιμότητας, αλλά εναντίον ενός ηγεμόνα στον οποίο ουδέποτε διακήρυξαν πίστη και υποταγή. Δεν ήσαν νόμιμοι υπήκοοι του Σουλτάνου, αλλά επαναστάτησαν ενάντια ενός μη-νόμιμου μονάρχη. Η θέση του αυτή και οι ισχυρισμοί του ήταν καθαρώς νομικής φύσεως. Μέλος ο ίδιος της φιλοπόλεμης μερίδας στην αυλή του τσάρου, δεν κατάφερε τελικά να τον πείσει να επέμβει υπέρ των Ελλήνων. Το μεγάλο δίλλημα του αυτοκράτορα ήταν εάν θα έπρεπε να μείνει πιστός στις αρχές της Ιερής Συμμαχίας και την αρχή της νομιμότητα ή εάν θα ακολουθούσε την πατροπαράδοτη προστασία των ορθοδόξων χριστιανών και συνεπακόλουθα των γεωστρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Αυτό το δίλλημα ερμηνεύει και τις συνεχείς μεταπτώσεις και αλλαγές στην πολιτική του. Τελικά η αρχή της νομιμότητας υπερίσχυσε.

Οι Φιλικοί ως τρομοκράτες .
Τελικά η διπλωματία των Μεγάλων Δυνάμεων, στην προσπάθειά τους να καθορίσουν (μετά συνήθως από πολέμους) τους χώρους επιρροής τους, κατέληγε πάντοτε σε βάρος των μικρών χωρών και αναλώμασι των λαών τους. Οι ηγέτες εκείνοι που αντιτίθονταν στα συμφέροντα και την ιδεολογία των Μ.Δυνάμεων, θεωρούνταν τρομοκράτες. Ουσιαστικά, οι ηγέτες της ΦΕ, τουτέστιν οι τρεις ιδρυτές της και τελικά ο επίσημος αρχηγός της πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, εάν ζούσαν σήμερα θα θεωρούντο τρομοκράτες. Η έννοια του τρομοκράτη δεν συμπεριλαμβάνει μόνον εγκληματίες ή αναρχικούς, αλλά και κάθε έναν που αντιστέκεται στην καθεστηκυία τάξη ή ζητά την ανατροπή της. Εάν είχαν δίκιο ή όχι εκείνοι που θέλησαν – για το καλό της ελληνικής πατρίδας - η λήθη να καλύψει τη δράση της ΦΕ, παραμένει ανοιχτό ερώτημα.

Η κατάσταση του Εμμανουήλ και της Σεβαστής, μετά τη συντριβή του στρατού του Αλέξανδρου Υψηλάντη και την κατάρρευση της επανάστασης στη Μολδοβλαχία.
Η συντριβή στις ηγεμονίες και η φυλάκιση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στο φρούριο Μούνκατς, ξεσήκωσε την αγανάκτηση των ελλήνων που κυνηγημένοι έφταναν από όλα τα μέρη της οθωμανικής χώρας στην Οδησσό. Η οργή στράφηκε και στον πιο στενό συνεργάτη του πρίγκιπα, τον Ξάνθο, αλλά και την οικογένειά του.
Γράφει ο Ξάνθος:

«…είναι γνωστή η άθλια κατάσταση της φαμίλιας μου, και η καταδρομή όπου της γίνεται από τους εχθρούς μου … κινδυνεύει να χαθή και από την πτωχίαν, και από τας καταδρομάς…».

Αλλά και η γυναίκα του Σεβαστή, 23 χρονών τότε με ένα παιδί και κυοφορούσα το δεύτερο, και ενώ ο Ξάνθος συντόνιζε την επιχείρηση του Υψηλάντη, του γράφει :

« … είμαι ωσάν τρελλή, έως να μάθω πού ευρίσκεσαι και αν είσαι υγιής. Δεν ημπορώ να σε περιγράψω φως μου, το πόσον γαυγίζουν οι εδώ …περί της Συντροφίας (Φιλικής Εταιρείας) και περί του ηγαπημένου μας Καλού( Αλέξανδρου Υψηλάντη) και δια τον εαυτόν σου. Εγώ τους αφήνω εις τον Θεό …» Και πάλι σε άλλο γράμμα της: «…Από όλους υβρισμένες και καταφρονημένες, υβρίζοντας τον αγαπημένον μας Καλό , και όσοι ήσαν με αυτόν, και κατ εξοχήν τον εαυτό σου και ημάς…. Σε βεβαιώνω ακριβέ μου, αν δεν ήμουν βαρούμενη (έγκυος) ήθελε πάρω κατά των εμματιών μας».

Ο Ξάνθος ακολούθησε τη μοίρα του Αλέξανδρου Υψηλάντη και κατασπιλώθηκε όπως και ο πρίγκιπας.

Και πράγματι σ αυτό το χρονικό σημείο ολόκληρη η οικογένεια διαλύεται.
Η Σεβαστή δεν θέλει τον άντρα της να κατέβει στην Ελλάδα, αλλά αυτός κατεβαίνει αφού προηγουμένως θα πάει στην Ουγγαρία σε μια προσπάθεια να συναντήσει τον φυλακισμένος αρχηγό του.

Ο Ξάνθος στο Μούνκατς για να φυγαδεύσει τον Υψηλάντη
Αλλά ο τελευταίος αυτός θα τον διώξει όταν ο Ξάνθος του προτείνει μέσω μιας υπηρέτριας που δούλευε στον πύργο να αποδράσει. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είναι ένα καμμένο χαρτί, το ίδιο και ο Ξένος που θα ξεκινήσει το μεγάλο ταξίδι προς το νότο.

Ο Ξάνθος πορεύεται προς Νότο.

Ο Ξάνθος τότε εγκαταλείπει το Μούνκτς με προορισμό την Αγκόνα διερχόμενος από την Τρανσυλβανία και την Ουγγαρία. Από μία επιστολή του Ραφαήλ Πόπποβιτζ με ημερομηνία 5 Ιουλίου 1821, μαθαίνουμε ότι είχε ζητήσει ένα χάρτη της Ουγγαρίας, αλλά τελικά ο Πόπποβιτζ δεν μπόρεσε να του βρει πλην όμως του στέλνει τα ονόματα των πόλεων «διαμέσου των οποίων απαράλλακτα διαβαίνει η πόστα (ταχυδρομείο)» μέχρι την Πέστη. Εκεί, είναι σίγουρος ότι ο Ξάνθος θα καταφέρει να βρει έναν χάρτη για να συνεχίσει την πορεία του.
Πράγματι ο Ξάνθος αρχίζει το ταξίδι προς νότο μέσω Πέστης και Φιούμε με προορισμό την Αγκόνα. Στην πορεία του αυτή μέσω Τρανσυλβανίας και Ουγγαρίας θα συναντήσει πολλούς Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί μετά τη χαοτική διάλυση του στρατού των Ηγεμονιών. Η κατάστασή τους ήταν τραγική. Περιπλανιόνταν σε απόλυτη δυστυχία και πείνα σε δύσβατα μέρη. Ο Ξάνθος βοήθησε αρκετούς οικονομικά σε σημείο που ο ίδιος έμεινε χωρίς χρήματα όταν έφτασε στην Ιταλία. Κάποιους μάλιστα τους πήρε μαζί του από εκεί τους έστειλε στην Ελλάδα.

Ο Ξάνθος στην Ιταλία (1821-1823)

Τι έκανε δύο χρόνια στην Ιταλία; Γλεντούσε όπως τον κατηγορούσε στα γράμματά της η Σεβαστή; Έτρωγε τα λεφτά όπως τον κατηγορούσε ο Αναγνωστόπουλος; Δούλευε προσπαθώντας να συλλέξει χρήματα για την επανάσταση όπως υποστηρίζει ο ίδιος;
Ο Ξάνθος δεν μας αναφέρει τίποτα το κατατοπιστικό. Το γεγονός ήταν ότι βρισκόταν σε μια γενική ψυχική σύγχυση και αντίφαση. Αφ ενός φίλος και υπασπιστής οργανωτικός του Υψηλάντη, έχει αποκτήσει πληθώρα εχθρών μετά την πτώση του τελευταίου. Ο ίδιος εκφράζει αυτές τις σκέψεις του σε ένα γράμμα προς τον Αναγνωστόπουλο. Από την άλλη, η πίεση της Σεβαστής που εγκαταλελειμμένη με τα δύο παιδιά της κινείται πλέον ανεξέλεγκτα. Οι 27 επιστολές της Σεβαστής προς τον άντρα της, στην ουσία είναι μία επιστολή και με ένα κοινό σε όλες παράπονο και ένα καίριο αίτημα: την έχει εγκαταλείψει και αυτή απαιτεί να την καλέσει κοντά του με όλη την οικογένεια. Τον εξορκίζει να μην πάει εκεί που «έχει αποφασίσει..». Η επιστολή της είναι του Οκτωβρίου 1822. Ο τόπος της απόφασής του μπορεί να ήταν η κάθοδος του στην Ελλάδα. Ξέρουν και οι δύο πως αν γίνει αυτό, η κοινή ζωή τους έχει τελειώσει.

Ξάνθος και Τσακάλωφ κατέρχονται στην Πελοπόννησο (Ιούνιος 1823) .

Αργότερα, μαζί με τον Τσακάλωφ κατέβηκε και αυτός στην Πελοπόννησο, πλησίον του Δημήτριου Υψηλάντη «συναγωνιζόμενος … το κατά δύναμιν» (Ξάνθος 1845). Φεύγοντας από την Ιταλία θα πάρει μαζί του συστατικές επιστολές του μητροπολίτη Ιγνάτιου προς τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τον Μαυροκορδάτο τους οποίους δεν γνώριζε προσωπικά. Ο Ιγνάτιος, ενθουσιασμένος από το σκοπό της Φιλικής είχε μυηθεί από τον Τσακάλωφ. Στη συνέχεια, επηρεασμένος από τον Καποδίστρια, μετέβαλε άποψη. Η αλλαγή στάσης μεταβλήθηκε σε απόλυτη αδράνεια. Μετά την αποτυχία του Αλέξανδρου Υψηλάντη δεν έκρυψε την αντιπάθεια αν όχι και το μίσος του γι αυτόν και τον αδερφό του Δημήτριο. Παρ όλα αυτά έδωσε συστατικές επιστολές στον πρωτεργάτη Ξάνθο γράφοντας μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα προς τον Παλαιών Πατρών:
«Συσταίνω εις την πατρικήν σας εύνοιαν τον επιφέροντα το παρόν μου κύριον Ξάνθον γνωστόν σας, ως πολλά υπέρ της πατρίδος κοπιάσαντα. Αν τα πράγματα έλαβαν κακήν έκβασιν, το σφάλμα πρέπει να αποδοθή εις την ανοησίαν του αρχηγού (Αλέξανδρου Υψηλάντη), και εις τους ασεβείς σκοπούς του, τους οποίους δεν ημπόρεσεν ούτε καν να υποκρύψη και όχι εις όσους ήθελαν το καλόν, και ηπατήθησαν εις την εκλογήν των. Πολλοί έγιναν θυσία του ζήλου των, άλλοι έπαθαν διαφόρως. Όθεν δεν είναι δίκαιον να τους βλέπη το γένος ως αιτίους της δυστυχίας του, αλλά πρέπει εις τα τοιαύτα να έχωσιν οι ομογενείς διάκρισιν, και δικαιοσύνην. […]» (εγγρ. 1821/188. ΑΕΞ)
Παρέμεινε λοιπόν ο Ξάνθος δίπλα στον Δημήτριο Υψηλάντη ο οποίος το 1827 τον έστειλε στη Ρωσία να συναντήσει τη μητέρα του Ελισάβετ Υψηλάντη. Έκτοτε ο Ξάνθος δεν επανήλθε για πολλά χρόνια στην Ελλάδα.

Ο Ξάνθος σε μοναστήρι στη Ρουμανία κλεισμένος επί 8 χρόνια.

Προς το τέλος αυτού του αγώνα ο Ξάνθος θα σταλεί από τον Δημήτριο Υψηλάντη στη μητέρα του τελευταίου. Από εκεί ο Πάτμιος αγωνιστής θα αποσυρθεί σε μοναστήρι στη Ρουμανία για 8 ολόκληρα χρόνια. Χάνεται κυριολεκτικά ώστε πολλοί να τον θεωρούν νεκρό.
Αποσύρθηκε και ιδιώτευσε για δέκα ολόκληρα χρόνια λησμονημένος απ’ όλους στο Βουκουρέστι και αργότερα στο χωριό Τελέγγα της Πράχοβας της Ρουμανίας. Φαίνεται μάλιστα ότι σε κάποια στιγμή η οικογένεια κατέβηκε στην Ελλάδα αλλά ο ίδιος, σε βαθύτατη κατάθλιψη, αποφάσισε να εγκλειστεί σε μοναστήρι. Παρ’ όλες τις εκκλήσεις της γυναίκας του και της οικογένειάς του να τους συναντήσει στην Αθήνα, αυτός αρνιόταν. Σε μια επιστολή του ο ίδιος αποκαλύπτει ότι επί έξι χρόνια ζούσε απομονωμένος στη Μονή Μαρτζινενίου κοντά στο Βουκουρέστι, «φιλοσοφών και ασκητεύων εν τη ηρεμία μακράν των θορύβων του μεγάλου κόσμου». Από τους περισσότερους μάλιστα, στην Ελλάδα, θεωρήθηκε νεκρός. Αλλά γιατί έφυγε; Γιατί χάθηκε και αποσύρθηκε τόσα χρόνια και με τέτοιο τρόπο;
Ήταν η κολοσσιαία απόρριψη που δέχτηκε από τη γυναίκα του Σεβαστή και όλη την οικογένεια της; Ήταν οι αφάνταστα σκληρές επιθέσεις που υπέστη ο ίδιος ως επακόλουθο της στενής σχέσης του με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη; Ήταν η απογοήτευσή του γενικότερα από τη συμπεριφορά των προσώπων της Φιλικής; Ήταν όλα μαζί και ο Ξάνθος θέλησε να ξεχάσει γενικά.

 Ο θάνατος του Ξάνθου.

29 Νοεμβρίου 1851! Μεγάλη ένταση και σύγχυση στη Βουλή. Στο βήμα ανεβαίνει ο βουλευτής Φθιώτιδας Χουρμούζης. Ήρωας του πολέμου και αγνός πατριώτης. Με επίσημα έγγραφα στα χέρια του κεραυνοβολεί τον υπουργό στρατιωτικών. Η αιτία; Ο αρχιληστής Σεγδίτσας! Σε βάρος του υποκειμένου αυτού εκκρεμούσαν εντάλματα σύλληψης για ληστείες και φόνους και παρ’ όλα αυτά φερόταν να μισθοδοτείται από το υπουργείο και να έχει διοριστεί επικεφαλής στρατιωτικού αποσπάσματος για την καταδίωξη της ληστείας! Τα πειστήρια ήταν ακλόνητα, αλλά ο βουλευτής Ηλείας Λύσανδρος Βιλαέτης είχε άλλη άποψη και παίρνοντας τον λόγο καταφέρθηκε εναντίον του έντιμου Χουρμούζη και του βουλευτή Άνδρου, Εμπειρίκου, προσπαθώντας να διαψεύσει τα αδιάψευστα. Ο Λύσανδρος κραύγαζε ακατάσχετα περιστοιχιζόμενος από άλλους βάναυσους βουλευτές. Τότε, «αυστηρός ηθικής νέος, μη δυνηθείς να υποφέρη πλέον την θρασύτητά του, τον ήρπασε από τον λαιμόν δια να τον αποδιώξη του βήματος». Ήταν η απαρχή μιας γενικής σύγκρουσης που οδήγησε τον πρόεδρο να διαλύσει τη συνεδρίαση. Ο πανικός γενικεύτηκε και ο κόσμος από τα θεωρία σε κατάσταση πανικού προσπαθούσε να εγκαταλείψει το χώρο. Φωνές ακούστηκαν τότε ότι ένας γέρος είχε πέσει από τη σκάλα και από ύψος δέκα μέτρων. Τον μάζεψαν και τον μετέφεραν στον παρακείμενο στρατώνα του λόχου των Επιλέκτων, όπου του παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες “δια φλεβοτομιών, τριψιμάτων και τοιούτων”, αλλά σε μισή ώρα ο γέρων Εμμανουήλ Ξάνθος άφησε τη τελευταία του πνοή σε ηλικία 79 ετών. Τον μετέφεραν στη φτωχική του οικία. Χρήματα για την ταφή δεν υπήρχαν, καθώς ο ίδιος ζούσε από μια πενιχρή σύνταξη «και δι ελεημοσύνης ως επί το πλείστον». Το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε η κηδεία να πραγματοποιηθεί δημοσία δαπάνη και η πενιχρή σύνταξη των 150 δραχμών μηνιαίως να συνεχιστεί υπέρ της κόρης του Ασπασίας. Αυτό ήταν το τέλος ενός από τους πρώτους αποστόλους και πρωταγωνιστές της εθνεγερσίας.

ΚΥΚΛΙΚΗ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - Αισιόδοξες προτάσεις και ο «τρόμος της ιστορίας» .
Μιλώντας για τον Ξάνθο, την ΦΕ, την Επανάσταση, μιλήσαμε για την Ιστορία. Μια Ιστορία που αναφέρεται στα μεγάλα Εθνικά Ζητήματα που γέννησε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας.
Υπάρχουν δύο τρόποι να αντιμετωπίσει κανείς την ιστορία.:
• Η θεώρηση ότι ο χρόνος είναι κυκλικός. Στην περίπτωση αυτή η ιστορία θεωρείται ότι επαναλαμβάνεται – (βλ. ρήση του Θουκυδίδη)-. Η παραλλαγή της κυκλικότητας είναι η γνωστή προσωκρατική έννοια της «αιώνιας επιστροφής». (ανάπτυξη και διαχρονική σύγκριση των εθνικών ζητημάτων που επιστρέφουν συνεχώς με κάπως διαφορετική μορφή)
• Η θεώρηση ότι ο χρόνος είναι γραμμικός. Για τον ιστορικό όμως άνθρωπο, ο οποίος κατά γενική ομολογία, υποτίθεται ότι συνειδητά δημιουργεί την ιστορία, τον μοντέρνο τουτέστιν άνθρωπο, η ιστορία είναι γραμμική. (το πώς η γραμμικότητα οδηγήθηκε σήμερα στο απαράδεκτο συμπέρασμα ότι το παρελθόν δεν έχει και τόση σημασία, καθώς όλα αρχίζουν από την μοντέρνα εποχή. βλλ. και σχετικές παραπομπές παλιότερες στη βιβλιογραφία οι οποίες θεωρούνται απαράδεκτες)

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται.
Ειπώθηκε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Ειπώθηκε ακόμα, ότι όποιος αγνοεί την ιστορία είναι καταδικασμένος να την επαναλάβει. Και οι δύο αποφάνσεις είναι υπέρμετρα αισιόδοξες. Η ιστορία, δυστυχώς, δεν επαναλαμβάνεται ως φάρσα αλλά ως τραγωδία. Και επαναλαμβάνεται ως αρχαία ελληνική τραγωδία. Όσο για την δεύτερη απόφανση, η γνώση δεν αποκλείει την επανάληψη, διότι πρόκειται για γνώση του φαινομένου και όχι των απώτερων αιτιών, των κινήτρων και μάλιστα των μη-συνειδητών ανθρώπινων κινήτρων.
Στην ουσία και οι δυο ανωτέρω αποφάνσεις είναι μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί ο τρόμος της ιστορίας. Αλλά τι εννοούμε ακριβώς με τον όρο «τρόμος της ιστορίας»; Καμία από τις ιστοριστικές φιλοσοφίες δεν είναι ικανή να προστατέψει τον άνθρωπο από τον τρόμο της ιστορίας. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η πίστη είναι η μόνη – μόνον με την πίστη αντέχεται ο τρόμος της ιστορίας, οι καταστροφές, δηλαδή, οι σφαγές η εκμηδένιση εκατομμυρίων ανθρώπων, αυτό τελικά που θα λέγαμε χρησιμοποιώντας έναν αυτοψυχογνωσιακό όρο: γενική, ολοκληρωτική απόρριψη.
Η πίστη ότι στο τέλος της γραμμικής ιστορίας, του γραμμικού – και όχι κυκλικού χρόνου - , της μη επιστροφής και της μη επανάληψης, αλλά της συνεχούς πορείας μέχρι την τελική λύτρωση, οπωσδήποτε μοιάζει να μετριάζει τον τρόμο του θανάτου τελικά, από τον οποίο είναι κυριαρχημένος ο άνθρωπος και κατ επέκταση από τον τρόμο της ιστορίας του. Και η μαρξιστική αντίληψη έχει ουσιαστικά ένα ιστορικό λυτρωτικό τέλος.
Αλλά αυτός ο φόβος και τρόμος της ιστορίας δεν μπορεί ποτέ να εκλείψει. Είναι εγγενές στοιχείο της φθαρτής και πεπερασμένης ανθρώπινης φύσης. Ο τρόμος της ιστορίας, ως τρόμος της απόρριψης, δύσκολα αναιρείται.

Η ιστορία ως εμβιωμένο γεγονός και ο τρόπος που πρέπει ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ.
Παρ όλα αυτά δεν παύουμε να αναφερόμαστε στην Ιστορία και να τη μελετάμε.
Η αναφορά στην Ιστορία (αναφορά, τουτέστιν, στο παρελθόν), έχει νόημα μονάχα εάν εμπνέει το παρόν. Η Ιστορία, βέβαια, είναι οι άνθρωποι. Δεν θα εμπνευστούμε ποτέ από χρονολογίες και επίπεδες περιγραφές – τύπου σχολικών βιβλίων. Θα εμπνευστούμε μελετώντας τη ζωή, τα κίνητρα και τις πράξεις των πρωταγωνιστών. Μόνον με αυτό τον τρόπο θα αγγίξουν σε θυμικό επίπεδο αυτόν προς τον οποίο αποτείνονται. Χωρίς συγκινησιακή εμπλοκή δεν υπάρχει δυνατότητα ολοκληρωμένης και δημιουργικής γνώσης. Θα προηγηθεί η θυμική εμβίωση του γεγονότος και στη συνέχεια θα μεταβληθεί σε έννοια πραγματώνοντας εν μέρει αυτό που αποκαλούμε συγκινησιακο-διανοητική γνώση.
Και ας φέρουμε ένα παράδειγμα με τον Ξάνθο. Διδάσκεται στα σχολεία ότι είναι ένας εκ των τριών της φιλικής εταιρείας. Τι μπορεί να μείνει από αυτή τη ξερή αναφορά και τις χρονολογίες που την ακολουθούν στη ψυχή των παιδιών; Απολύτως τίποτα. Αντιθέτως εάν τους μιλήσουμε για τη προσωπική του ζωή και τα κίνητρά του, τις περιπέτειές του, τα ταξίδια του, τους έρωτες του, τις επαφές του με άλλα πρόσωπα της επανάστασης και τις αντιδικίες μεταξύ τους, ε, τότε, το ενδιαφέρον των παιδιών θα αυξηθεί κατακόρυφα και η ιστορία θα γίνει εμβιωμένο γεγονός που θα εμπνέει τη ψυχή του παρόντος.

Παρελθόν, παρόν και μέλλον.
Τελειώνοντας θα ήθελα και πάλι να επιστρέψω στην αναγκαιότητα σπουδής της ιστορίας. Στην αναγκαιότητα ουσιαστικών παρεμβάσεων στο παρόν.
Το παρόν το γνωρίζουμε όλοι. Το παρόν το ζούμε ατομικά ο καθένας με τον τρόπο του αλλά και συλλογικά.
Δεν συζητάμε για ευθύνες αυτή τη στιγμή. Συζητάμε για μια παροντική πραγματικότητα, ήτοι:
• Μια πτωχευμένη χώρα που ζει αποκλειστικά σχεδόν από τον τουρισμό. (εάν για οποιοδήποτε λόγο παύσει ο τουρισμός η Ελλάδα θα έχει μεγάλο πρόβλημα)
• Μια χώρα κυκλωμένη από κινδύνους παροντικά υπαρκτούς με ρεβανσιστικές προθέσεις όλων των ομόρων κρατών ανεξαιρέτως. (όλα τα εθνικά ζητήματα ανοικτά).
• Ένα ηθικό χαμηλότατο είτε αυτό είναι συνειδητό είτε μη συνειδητό
Τότε στην εποχή του Ξάνθου η Έλληνες προσπαθούσαν να λευτερωθούν και να υπάρξουν πολιτικά αυτεξούσιοι απελευθερώνοντας εδάφη που κατοικούσαν έλληνες.
Ανοιχτά ήταν τα εθνικά ζητήματα και τότε αλλά με άλλη μορφή.
Σήμερα καλούμεθα να υπερασπιστούμε εδάφη που πήραν 150 χρόνια για να απελευθερωθούν. Η μεγάλη ιδέα θάφτηκε στα ερείπια του 1922. Σήμερα δεν απαιτούμε τίποτα, οι όμοροι λαοί όμως απαιτούν και οι απαιτήσεις αυτές είναι πραγματικές, άμεσες και απροκάλυπτες οι απειλές.
Τότε υπήρξε ο Ξάνθος και οι άλλοι φίλοι - και τελικά μέσα σε σύμπνοια σχεδόν όλοι οι έλληνες που ενήργησαν για κάποιο σκοπό. Σήμερα τέτοιοι άνθρωποι και τότε ομαδικό πνεύμα δεν υπάρχει. Σήμερα θεωρούμε δεδομένα τα σύνορα και ομιλούμε για κεκτημένα δικαιώματα.

Τίποτα δεν είναι κεκτημένο.
Αλλά τίποτα δεν είναι κεκτημένο. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ούτε τα σύνορα, ούτε τα εδάφη, ούτε η ίδια μας η ζωή.

Σε τι μας ωφελεί η Ιστορία και η μελέτη της. ΜΙΑ ΦΑΡΑΩΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ – Το ζήτημα της μνήμης, χωρις ΤΗ ΜΝΗΜΗ (και ελληνική γλώσσα) ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΜΕΙΞΗ ΑΙΜΑΤΩΝ.
Τι μπορεί να μας δώσει η Ιστορία και η μελέτη των προγόνων μας που μας επέτρεψαν να ζούμε σήμερα ακόμα ελεύθεροι;
Υπάρχει μια αρχαία φαραωνική επιγραφή στο Λούξορ της Άνω Αιγύπτου που λέει: είμαι το σήμερα, το χθες και το αύριο πάλι θα είμαι. Η φράση καταργεί τον χρόνο. Καταργεί ακόμα και την ατομικότητα ή μάλλον της προσδίδει μια αέναη συνέχεια, θα λέγαμε σήμερα, μέσα από τα γονίδια. Είμαι, ήμουν και θα συνεχίζω να είμαι στο μέλλον ως μνήμη. Μνήμη που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, μνήμη διαγενεϊκή.
Βέβαια αυτή τη μνήμη πρέπει συνεχώς να την επαναφέρω στο ξέφωτο της συνείδησης ώστε να αποτελέσει αμυντική θωράκιση για το παρόν και το μέλλον. Διότι αυτή μνήμη είναι το κατηγόρημα της ελληνικότητάς μας. Χωρίς αυτή τη μνήμη που τη διεγείρει η γλώσσα, δεν είμαστε παρά μια μείξη αιμάτων. Και ο Κωστής Παλαμάς και ο Καζαντζάκης μίλησαν για ένα παλίμψηστο.

ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ.
Ας μη ξεχνάμε το ποίημα του Παλαμά Ύμνος των αιώνων Για τον Παλαμά, δεν είναι της πατρίδας μας το μόνο στολίδι ο Παρθενώνας , αλλά στολίδι είναι και το χέρι του Ρωμαίου, και η εκκλησιά η σταυροθόλωτη του Βυζαντίου, και το βενετικό κάστρο με το βρυχώμενο λιοντάρι του και ο μιναρές που στέκει απομεινάρι της μεγάλης σκλαβιάς και, βέβαια, του Σλάβου το διάβα. Και όλα αυτά, όλοι αυτοί που πέρασαν, απ’ όλα αυτά τα αίματα πλάστηκε τελικά η πατρίδα. Είμαστε όλα αυτά. Και ας θυμηθούμε τον Καζαντζάκη. Στο Ταξιδεύοντας στο Μοριά, λέει πως το πρόσωπο της Ελλάδας είναι ένα παλίμψηστο από δώδεκα απανωτές γραφές όπου έζησαν και δημιούργησαν ντόπιοι και ξένοι. Ποιες είναι αυτές οι γραφές; Είναι η σύγχρονη Ελλάδα, το 1821, η τουρκοκρατία, η φραγκοκρατία, το βυζάντιο, η Ρώμη, η ελληνιστική εποχή, η κλασική εποχή, ο δωρικός μεσαίων, η μυκηναϊκή, αιγαιϊκή και τελικά λίθινη εποχή. Αλλά το ερώτημα που θα έθετε κανείς είναι: τι κράτησε ενωμένο και ελληνικό, αυτό το μόρφωμα αιμάτων, νοοτροπιών, συμπεριφορών κ.τ.λ.; Τι το έκανε να αυτοαποκαλείται και να αυτοκαθορίζεται ως Ελληνικόν; Η απάντηση είναι: η θρησκεία και η γλώσσα
Το πόσο δύσκολο είναι να κρατηθούν σήμερα είναι γνωστό. Αλλά χωρίς αυτές, θα ανέλθουν στην επιφάνεια μονάχα ένστικτα που κατά βάση θα είναι απορριπτικά και συγκρουστικά και καταστροφικά.

Μια τελευταία έκκληση.
Αγαπητοί φίλοι, πάτμιοι, φίλοι αυτής της Νήσου, της Δωδεκανήσου, του αρχιπελάγους και τελικά της Ελλάδας. Είναι αναμφίλεκτο γεγονός ότι αυτή τη χρονική στιγμή η Ελλάδα βρίσκεται στο κοίλον της ιστορίας. Και άλλες φορές βρεθήκαμε. Κι άλλες φορές πτωχεύσαμε. Αλλά ανανήψαμε.
Σήμερα αν κρατιόμαστε ακόμα στα πόδια μας το οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό. Αλλά ο τουρισμός είναι ένα φαινόμενο πρόσφατο, ένα φαινόμενο άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομία των λαών που δεχόμαστε κάθε χρόνο. Απαραίτητος ο τουρισμός, αλλά όχι σε σημείο να μας απορροφά και να μας απογυμνώνει από κάθε άλλο.
Ο δημοτικός άρχων μου έγραψε στην επιστολή ότι οι πάτμιοι δεν έχουν χρόνο να παρακολουθήσουν ομιλίες του είδους που ακούσατε. Και όμως ιδού που κάποιοι έκλεισαν για λίγο το μαγαζί τους και ήρθαν. Και θα ερχόταν περισσότεροι αν ο δημοτικός άρχων έδινε το καλό παράδειγμα, αν αυτός πρώτος αποζητούσε μια κάποια αυτογνωσία, εμπνέοντας τους δημότες να τον ακολουθήσουν, για λίγο, για μια ώρα έστω.

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε και σας εύχομαι καλό καλοκαίρι.