Ακούστηκαν
Η Κρίση του θεσμού της οικογένειας και το διαζύγιο.
του Νίκου Μελιανού
Ο όρος οικογένεια προέρχεται από το αρχαίο επίθετο οικογενής ( οίκος συν γένος ), ο οποίος δήλωνε αυτόν που έχει γεννηθεί στο σπίτι. Για τη μελέτη της οικογένειας, δύο έννοιες έχουν θεμελιώδη σημασία : η δομή και η λειτουργία της. Η δομή αφορά τον αριθμό των μελών της καθώς και τη σύνθεση και τις θέσεις τους, ενώ η λειτουργία της αφορά το σύνολο των τρόπων με τους οποίους η οικογένεια ικανοποιεί τις φυσικές και ψυχολογικές ανάγκες των μελών της, ώστε να εξασφαλίζει τη βιολογική, ψυχολογική, και κοινωνική επιβίωσή τους.
Η οικογένεια είναι πανάρχαιος θεσμός. Αποτελεί πρωταρχικό σταθμό στην ιστορία της ανθρωπότητας, το πρώτο σχήμα της κοινωνικής μας ζωής για την ομαλή λειτουργία της οποίας έχει ιδιαίτερη σημασία. Η σημασία αυτή έγκειται πιο συγκεκριμένα, στο ότι η οικογένεια καλύπτει ανάγκες : βιολογικές, βιοτικές / υλικές, ψυχολογικές / συναισθηματικές και πνευματικές, κοινωνικές κ.α.
Παρά τον αναμφισβήτητα ενεργητικό ρόλο της, συχνά επισημαίνεται ότι στην εποχή μας η οικογένεια διέρχεται κρίση και αυτή η κρίση αφορά όχι τόσο την αμφισβήτηση του θεσμού της οικογένειας αυτόν καθ’ εαυτόν, αλλά στη δυσλειτουργία του, την οποία καταδεικνύουν τα εξής φαινόμενα : Ο αυξημένος και συνεχώς αυξανόμενος αριθμός διαζυγίων και γενικά η διάλυση πολλών οικογενειών με συζύγους που απλώς συμβιώνουν τυπικά ή αδιαφορούν για τα παιδιά τους, η αύξηση των μονογονεικών οικογενειών, η έντονη αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου και η ενίσχυση προτίμησης για ελεύθερη συμβίωση, η έξαρση της βίας – σωματικής και ψυχολογικής - και των εντάσεων – συγκρούσεων στο πλαίσιο της οικογένειας μεταξύ συζύγων και μεταξύ γονέων και παιδιών.
Η προβληματική κοινωνική συμπεριφορά, π.χ. έλλειψη κοινωνικότητας, επιθετικότητα, κ.α. πολλών ατόμων, γονέων και παιδιών, ως απόρροια σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών και της μετατροπής της οικογένειας σε ‘’ μηχανισμό νευρώσεων ‘’. Η έντονη τάση πολλών νέων για απομάκρυνση από το οικογενειακό περιβάλλον και η περιθωριοποίηση τους λόγω ανυπαρξίας οικογενειακής θαλπωρής, προστασίας και καθοδήγησης, η απουσία αλληλεγγύης, αλληλοκατανόησης και ουσιαστικής επικοινωνίας, η αδιαφορία ή και συχνά η αδυναμία οι νέοι της οικογένειας να αναλάβουν τις ευθύνες τους και τόσα άλλα.
Η κρίση της οικογένειας συνδέεται με τις αποσταθεροποιητικές επιδράσεις που τελευταία δέχεται, στο πλαίσιο της γενικότερης κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού. Συνδέεται δηλαδή με διάφορα ζητήματα και καταστάσεις που δυσχεραίνουν ή υποκαθιστούν το λειτουργικό ρόλο της οικογένειας, όπως είναι: ο έντονος ρυθμός της σύγχρονης ζωής, η συνθετότητα και η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών, η κρίση των ηθικών αξιών, ο άκρατος φιλελευθερισμός και μοντερνισμός, η ελευθεριότητα των σχέσεων, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο τεχνοκρατισμός, ο καταναλωτισμός και ο υλικός ευδαιμονισμός, η κατίσχυση του ατομικισμού και του εγωκεντρισμού, η οικονομική κρίση, η αλλαγή των παραδοσιακών ρόλων των δύο φύλων, ( χειραφέτηση γυναίκας, εξίσωση των δύο φύλων κ.λ.π.), ζητήματα διαπαιδαγώγησης των παιδιών, το χάσμα των γενεών με την απουσία γόνιμου διαλόγου, η επιζήμια επίδραση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας κ.α.
Όπως αναφέρθηκε πρώτος παράγοντας στην κρίση της οικογένειας, φανερός πια και όχι υποφόσκων, είναι το διαζύγιο. Νομικά ο όρος δηλώνει τη λύση της έγγαμης σχέσης με δικαστική απόφαση. Σε ευρύτερη κοινωνικό-ψυχολογική θεώρηση ωστόσο, το διαζύγιο είναι η παύση της έγγαμης συμβίωσης γονέων και παιδιών, το κλείσιμο μιας πορείας ταραγμένων συζυγικών σχέσεων, το τέλος μιας κρίσης μέσα στην οικογένεια. Αυτή είναι η ουσία του διαζυγίου και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την οικογένεια που προκύπτει έπειτα από διαζύγιο με τις άλλες οικογένειες. Οι αριθμοί για την Ελλάδα είναι χαρακτηριστικοί : 1 στα 4 ζευγάρια χωρίζει, 5 με δέκα χρόνια μετά τη σύναψη του γάμου επέρχεται συνήθως η μεγάλη κρίση, 8% ήταν ο δείκτης των διαζυγίων το 1984, 15% το 1997, και 24% το 2005, ενώ σήμερα συνεχίζει να βρίσκεται σε ανοδική πορεία, ακόμη 7 στις 10 αιτήσεις διαζυγίων κατατίθενται από γυναίκες.
Τα διαζύγια , ο αριθμός των οποίων παρουσιάζεται σημαντικά αυξημένος σε σχέση με το παρελθόν , οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες, όπως είναι : Η κατάρριψη παρελθοντικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων αναφορικά κυρίως με τη μονιμότητα του γάμου, η γενική κρίση αξιών και η επικράτηση του υλισμού, του ευδαιμονισμού, του καταναλωτισμού, του εγωκεντρισμού, οι σύγχρονες κοινωνικές και ιδεολογικές εξελίξεις όπως : χειραφέτηση της γυναίκας, χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών, αποξένωση από παραδόσεις, σεξουαλική απελευθέρωση κ.α., τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα , ο έντονος ρυθμός της σύγχρονης ζωής και οι αυξημένες απαιτήσεις της, η σύγχυση των ρόλων και η έλλειψη αλληλοκατανόησης και επικοινωνίας των συζύγων καθώς και η τυποποίηση των σχέσεων τους, τα αρνητικά πρότυπα και βιώματα των συζύγων από τους δικούς τους γονείς, ψυχολογικά προβλήματα, εμμονές, παθολογική ζήλια κ.λ.π.
Φυσικά τα διαζύγια έχουν και δυσμενείς συνέπειες. Αφενός για τους συζύγους – γονείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με εντάσεις και συγκρούσεις, την αποδιοργάνωση της ζωής τους, την αλλαγή των ρόλων, οικονομικά, συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα, όπως : η ανασφάλεια, η κατάθλιψη, οι ενοχές, οι εκδικητικές τάσεις, την κοινωνική κατάκριση ή απόρριψη κ.λ.π., και αφετέρου για τα παιδιά φυσικά αν υπάρχουν που βιώνουν αίσθημα εγκατάλειψης και απόρριψης από τους γονείς, άγχος, ανασφάλεια, φόβο, έχουν ενίοτε τάσεις επιθετικότητας ή απομόνωσης και εσωστρέφειας, παρουσιάζουν μείωση της απόδοσης στα μαθήματα, μπορεί να υιοθετήσουν λανθασμένα πρότυπα και συμπεριφορές που επηρεάζουν ανάλογα τις επιλογές και στάσεις ζωής τους αναφορικά με φιλίες, σχέσεις κ.λ.π.
Οι συνέπειες πάντως ενός διαζυγίου μπορεί να μην είναι μόνο αρνητικές. Για ορισμένα άτομα ένα διαζύγιο δίνει τη δυνατότητα και γίνεται αφορμή για ενδοσκόπηση, επανεξέταση και αλλαγή προς το καλύτερο του τρόπου σκέψης και ζωής, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, ενώ και τα παιδιά χωρισμένων γονιών μπορούν να σφυρηλατήσουν μια ισχυρή προσωπικότητα και να χαράξουν μια θετική πορεία στη ζωή τους.
Η οικογένεια εμφανίζεται σταθερά ως η κατ’ εξοχήν αξία στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, με το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων να τη θεωρεί το στήριγμα και το καταφύγιο του σε κάθε δυσκολία, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης κρίσης της σύγχρονης κοινωνία;. Είναι όμως έτσι ;;; Άραγε στο χρηματιστήριο των οικογενειακών αλλά και των κοινωνικών αξιών που γέρνει περισσότερο η ζυγαριά ;
