του Νίκου Μελιανού

 

Στο πλαίσιο συμμετοχής στο φετινό εορτασμό των εορταστικών ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 22-24 Σεπτεμβρίου 2023 με γενικό θέμα : Πολιτιστική Κληρονομιά και Παράδοση, Μαρτυρίες του χθες και του σήμερα, η Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου , διοργάνωσε και πραγματοποίησε εκδήλωση με τίτλο "Σήμερον εμού, αύριον ετέρου και ουδέποτε τινός", στο Μουσείο – Αρχοντικό ΚΑΛΟΥ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ, ΒΑΛΒΗ το Σάββατο 23 Σεπτεμβρίου στις 19.30 μ.μ.

Ήταν μια καταπληκτική εκδήλωση, στην οποία παραβρέθηκε σημαντικός αριθμός ατόμων, ενώ αρκετοί λόγω έλλειψης χώρου αποχωρούσαν, και το κύριο θέμα της ήταν η δωρεά του συγκεκριμένου Αρχοντικού στο Ελληνικό Δημόσιο – Υπουργείο Πολιτισμού από τον αείμνηστο Περικλή Βάλβη, γόνο Αρχοντικής οικογένειας, το οποίο με τη σειρά του το αναστήλωσε, το συντήρησε και λειτουργεί σήμερα ως Μουσείο. Παρούσες στην εκδήλωση, ήταν οι θυγατέρες του δωρητή, Καλλιόπη και Κατερίνα Βάλβη, τελευταίες απόγονοι της οικογένειας Φιλικών Εμμανουήλ και Γεωργίου Καλού καθώς και Ποθητού Νικολαΐδη.

 

Η εκδήλωση ξεκίνησε με καλωσόρισμα των παρευρισκομένων στο χώρο , από την αρχαιολόγο και υπεύθυνη για την προστασία της Αρχαιολογικής πορείας την Πάτμου στο χρόνο κ. Κωνσταντία Κεφαλά, η οποία και διάβασε χαιρετισμό της προϊσταμένης της υπηρεσίας κ. Μ. Μιχαηλίδη η οποία λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων - άφιξη στη Ρόδο της κ. Υπουργού Πολιτισμού - δεν μπόρεσε να παραβρεθεί, ενώ δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τις κ.κ. Μαρία, Κατερίνα και Καλλιόπη Βάλβη για τη δωρεά των εκθεμάτων καθώς και για τη συμβολή τους στη διοργάνωση της εκδήλωσης. Οι τέσσερεις ομιλήτριες , με εντυπωσιακές ομιλίες ανέπτυξαν τα θέματα τους, ενώ παράλληλα προβαλλόταν πλούσιο υλικό σε βίντεο γουόλ, το οποίο αφορούσε τη σχετική θεματογραφία.

Οι θεματικές ενότητες οι οποίες κράτησαν αμείωτο το ενδιαφέρον των ακροατών έγιναν κατά σειρά από τις : Αγγελική Πούλου, Αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού, με θέμα : Ευρωπαικές ημέρες πολιτισμικής κληρονομιάς, ιστορίας ανθρώπων, χώρων, τόπων, Κατερίνα Βάλβη, δικηγόρο : Αναδρομή στην ιστορία. Το χρονικό μιας οικογένειας και μιας δωρεάς, Κωνσταντία Κεφαλά, Αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου : Δωρεάν ελάβατε …. Από την ιδιωτική στη Δημόσια χρήση του Αρχοντικού, Τατιάνα Κουσουλού συντηρήτρια υφάσματος, Υπουργείο Πολιτισμού - Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων : Συντήρηση –ανάδειξη – προστασία. Τρεις αστικές ενδυμασίες παίρνουν το δρόμο για το Μουσείο, με αφορμή τη δωρεά της οικογένειας Περικλή Βάλβη στο Μουσείο πρόσφατα, οι οποίες και εκτίθενται στο μουσείο.

Σημαντικό μέρος της ιστορίας της Πάτμου πέρασε μέσα από ομιλίες αυτές, αφού έγινε αναφορά στη διαχρονική ιστορία του χώρου του μουσείου, για τους φιλικούς προγόνους των δωρητών, για τα πολιτικά δρώμενα της εποχής, για τον αείμνηστο Περικλή Βάλβη, για τη δουλειά που έγινε, για τη δωρεά τριών παραδοσιακών στολών από την οικογένεια Βάλβη, πρόσφατα, στο μουσείο.
Συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία η κ. Καλλιόπη Βάλβη, εκ της οικογένειας των δωρητών, χάρισε στο μουσείο το σκούφο τον οποίο φορούσε ο πρόγονος τους, φιλικός, Θ. Νικολαΐδης, κατά τη σύγκληση της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης, στην οποία συμμετείχε ως εκπρόσωπος της Πάτμου, εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων.
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν : ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Λαγκαδά κ.κ. Πλάτων, ο ιερομόναχος π. Σεραφείμ Κοτσάνης, ο πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Σεραφείμ Μπλούκας , ο πρόεδρος της Ένωσης ξενοδόχων κ. Κουτλάκης Ιάκωβος και πολλοί άλλοι.

Ακολούθησε περιήγηση στις αίθουσες του Αρχοντικού και παρουσίαση των νέων εκθεμάτων και αμέσως μετά παρατέθηκε δεξίωση, τη μουσική επένδυση της οποίας επιμελήθηκε ο μουσικός κ. Ιάκωβος Παυλόπουλος.

 

Φωτό: 1) Ιστορικό Ντοκουμέντο της Δ’ Εθνοσυνέλευσης.   2) Η δωρεάν παραχώρηση στο Υπουργείο Πολιτισμού.  

 

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

 

Σήμερον εμού, αύριον ετέρου ουδέποτε τινός, μια φράση γραμμένη στο κελί ενός μοναχού στο Άγιο Όρος, δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια, ένα ποίημα, έξι λέξεις με βαθύτατο νόημα.
Το ρητό αυτό κοσμεί επίσης το γείσο παλαιών ελληνικών σπιτιών θυμίζοντας την ματαιότητα της κτητικότητας «σήμερον εμού, αύριον ετέρου, ουδέποτε τινός». 

 

Παρακάτω η ομιλία που εκφώνησε η κ. Κατερίνα Βάλβη

 

Περικλής Βάλβης ο πατέρας μου.

To έτος 1959 εκπροσωπώντας την μητέρα του Αικατερίνη Βάλβη το γένος Ιωάννου Σώκου, την αδελφή της και θεία του Χαριτίνη Σταύρακα και την εξαδέλφη τους Ουρανία Αλεξάκη, συγκύριες της μνημιακής οικίας «Νικολαϊδη» προβαίνει σε δωρεά προς την εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου της πατρογονικής του Οικίας των Φιλικών Καλού, γνωστή ως οικία ΝΙΚΟΛΑΙΔΗ, ένα αρχοντικό ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, εντός του οποίου υπάρχει η εκκλησία του Αγ. Νικολάου γνωστή ως «Άγιος Νικόλαος του Νικολαϊδη».

Σκοπός της δωρεάς η δημιουργία μουσείου «αντικειμένων τουρκοκρατίας της Πάτμου » , γιατί άραγε ; ποια ήταν η πηγή έμπνευσης της δωρεάς;
Η καταγωγή του αλλά και οι παραινέσεις του αγαπημένου φίλου του και γνωστού αρχαιολόγου Στέλιου Παπαδόπουλου να δοθεί συνέχεια στην οικογενειακή ιστορία καθώς και η επιθυμία του, ως τελευταίου απογόνου των Καλών να καταστήσει την μνημιακή αυτή οικία, το περιεχόμενό της και την ιστορία της γνωστά στο ευρύτερο κοινό, τον οδήγησαν να υλοποιήσει την δωρεά αυτή.

 

Προπάππος του ήταν ο φιλικός Εμαννουήλ Καλός, αδελφός του Γεωργίου Καλού , αμφότεροι ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Η συνεισφορά της Πάτμου στον αγώνα του 1821 για την ανεξαρτησία υπήρξε σημαντική, μια και η Πάτμος αποτελεί την γενέτειρα του εκ των ιδρυτών της Φιλικής εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθου και έδρα της Περίφημης Πατμιάδας εκκλησιαστικής σχολής . Οι αδελφοί Καλοί είναι από τους πρώτους Πάτμιους που γίνονται μέλη της Φιλικής Εταιρείας και αμφότεροι τυγχάνουν απόφοιτοι της Πατμιάδας εκκλησιαστικής σχολής.
Το αρχοντικό Νικολαϊδη είναι η πατρογονική οικία του Εμμανουήλ Καλού, γιου του Κωνσταντίνου Καλού από τον γάμο του με την Αικατερίνη Παγκώστα, ο οποίος διετέλεσε γραμματέας του Δημητρίου Υψηλάντη, υπό την αρχηγία του οποίου συμμετείχε στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Στερεάς Ελλάδας.
Προήχθη στον βαθμό του εκατόνταρχου και διακρίθηκε για τη δράση του, για τις υπηρεσίες του στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Του απονεμήθηκαν αργυρό νομισματόσημο και ο βαθμός του φαλαγγίτη.

Στην συνέχεια μετέβη στην Αλεξάνδρεια και επεδόθη στο εμπόριο, συνέχισε την εμπορική του δραστηριότητα στο Λονδίνο και επανήλθε στην Πάτμο για το υπόλοιπο του βίου του όπου και ετελεύτησε το έτος 1878.
Στις 6/41871 6/4/1871 συνέταξε την ιδιόχειρη διαθήκη του με την οποία αφήνει ως παρακαταθήκη στη σύζυγο και στους οικείους του «τα συνήθη μνημόσυνά του να μην γίνονται κατά το επικρατόν έθιμο αλλά να διανέμονται στις άπορες οικογένειες και στα ορφανά κορίτσια «χίλια γρόσια για κάθε μνημόσυνο».
Στην ίδια διαθήκη γίνονται αναφορές γίνεται η εξής αναφορά «άμα αποβιώσω η σύζυγός μου και οι θυγατέρες μου να δώσουν εις το ιερόν Μοναστήριον του Θεολόγου γρόσια είκοσι χιλιάδες για τους εξής λόγους:
400 γρόσια εις ορφανά κορίτσια και ενδεείς νοικοκυρές, 350 γρόσια να δίδονται εις τω κατά καιρό Ελληνοδιδασκάλω , 200 γρόσια να δίδονται στο Δημοδιδασκαλείο της Χώρας και 200 γρόσια στο Δημοδιδασκαλείο της Σκάλας.

 

Ο Γεώργιος Καλός υπηρέτησε ομοίως στο πλευρό του Δημητρίου Υψηλάντη ως υπασπιστής του ως το 1826 , ετελεύτησεν στην Αθήνα το έτος 1879.
Το αρχοντικό των Καλών ως προικώον της αδελφής τους Ελβίρας περιήλθε στην ιδιοκτησία του λόγιου Ποθητού Νικολαίδη.
Ο Ποθητός Νικολαίδης απολάμβανε της εκτίμησης των συμπατριωτών του για την ευρυμάθειά του και τις ικανότητές του και για τον λόγο αυτόν εχρήσθη εκπρόσωπος της Πάτμου μαζί με τον Ιωάννη Καρπαθάκη στην Δ’ Εθνοσυνέλευση που έλαβε Χώρα στο Άργος το 1829 ως αντιπρόσωπος της Πάτμου.

 

Η Δ’ εθνοσυνέλευση είναι μια από τις πλέον σημαντικές για το ελληνικό κράτος καθ’όσον σε αυτήν εγκρίθηκε η πολιτική του Καποδίστρια και ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις για την λειτουργία του κράτους. Συγκεκριμένα αποφασίσθηκε η κοπή του φοίνικα ως εθνικού νομίσματος, η ψήφιση νόμου για την εκδίκαση υποθέσεων στα δικαστήρια και η απαγόρευση εξαγωγής αρχαιοτήτων από την Ελλάδα.
Από τα έγγραφα στα οποία ανέτρεξα όλο αυτό το διάστημα τόσο από την Μονή της Πάτμου, από την Δημοτική Βιβλιοθήκη της Ρόδου και την βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας, αποδεικνύεται η κοινωνική θέση του Ποθητού Νικολαϊδη και η εκτίμηση που έχαιρε από την πατμιακή κοινωνία.
Ο κατάλογος των στοιχείων και αρχείων της βιβλιοθήκης της Πάτμου που σήμερα βρίσκεται στην Ανδρίτσαινα συντάχθηκε κατ΄εντολή του Ιωάννου Κωλέτη από τον Ποθητό Νικολαϊδη.

Ο Ποθητός Νικολαϊδης εκπροσώπησε τις Νότιες Σποράδες Νήσους «Πάτμο, Ικαρία, Λέρο, Κάλυμνο και Αστυπάλαια» στις διαπραγματεύσεις με την Πύλη με τον Υπουργό Εξωτερικών Ρειζ Εφέντη, κατά τις οποίες απεφασίσθη οι ανωτέρω νήσοι να ενωθούν μετά της ηγεμονίας της Σάμου και να μην υπαχθούν στην γενική Διοίκηση της Ρόδου, καθώς και να χορηγηθεί στην Πάτμο μια σειρά προνομίων .

Ο Νικολαϊδης επέδωσε τις σχετικές αιτήσεις μεταφρασμένες στα γαλλικά στις πρεσβείες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, ήταν δε ο μοναδικός εκπρόσωπος των νήσων που παρέμεινε και συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με την Πύλη.

Ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα μας, δωρίσαμε πριν 6 χρόνια τα τρία σακάκια που εκτίθενται σήμερα στην νέα συλλογή του μουσείου που αποτελούν τμήματα της πατμιακής αστικής φορεσιάς καθώς και την προσωπογραφία προσωπογραφία του Εμμανουήλ Καλού φιλοτεχνημένη από τον κρητικό ζωγράφο Δημήτριο Χατζηιωάννου, με σκοπό να εμπλουτιστεί η συλλογή του μουσείου.

Η εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου αγκάλιασε με αγάπη την πρωτοβουλία μας αυτή και αποτέλεσμα της συνεργασίας αυτής είναι η σημερινή εκδήλωση, που εύχομαι να αποτελέσει την αρχή για μία σειρά εκδηλώσεων και δράσεων σε αυτόν τον ιστορικό χώρο ώστε να ευοδωθεί και ο σκοπός της δωρεάς., Θα εξακολουθούμε να είμαστε αρωγοί της προσπάθειας αυτής αυτής γι’ αυτό και δωρίζουμε σήμερα ακόμα ένα προσωπικό κειμήλιο του Ποθητού Νικολαϊδη στο μουσείο.

Μακάρι στο μέλλον στο χώρο αυτό να λάβουν χώρα συνέδρια επιστημονικά, κυρίως αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Οι συλλογές του μουσείου εμπλουτίστηκαν τα τελευταία χρόνια και με άλλες δωρεές ιδιωτών και είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι άρχισαν τα σχολεία της Πάτμου να επισκέπτονται την οικία ΝΙΚΟΛΑΙΔΗ.

Εύχομαι στο μέλλον να αποκτήσει την ταυτότητα ενός σύγχρονου ψηφιακού μουσείου και να ενταχθεί επιπλέον στις ξεναγήσεις των τουριστικών πρακτορείων.
Είναι σημαντικό για ένα νησί όπως η Πάτμος να μείνει ανεξίτηλη η ιστορία της κ η σύνδεσή της με την επανάσταση του 1821, η Πάτμος του Ξάνθου και των λοιπών φιλικών δεν πρέπει να χάσει την ταυτότητά της στο βωμό της ανάπτυξης και κυρίως δεν πρέπει η έννοια δωρεά και προσφορά να απωλέσει τον πραγματικό της χαρακτήρα.